لە هەواڵەکان بیسترا و گوترا "ئەفسەری تورک راهێنان بە هێزی پیشمەرگە دەکەن!".. "قاسم سلێمان لەبەرەکانی جەنگدایە و سەرپەرشتی شەر دەکات!". ئەو هەواڵانە بێ کێشە و گرێ رەت بوون. سەبارەت بەو ڕستانە و بەگشتی باری ئێستا و بوونی سەربازیی ئێران و تورکیا لە باشوری کوردستاندا دەکرێ بپرسین، ئایا سەرانی بەرەی زەرد و سەوز بە پێی چ مۆرال و پرەنسیپێک رێگە بە دەستێوەردانی ئەو وڵاتە داگیرکەرانە لەباشوری کوردستاندا دەدەن؟ بە چ مۆرال و پرەنسیپێک هەریەک لەلایەن خۆیەوە هێزەکانی وڵاتی سنورەکەی خۆی رادەکێشێتە ناو باشوری کوردستان؟ ئایا ئەوە هاوکاری و دۆستایەتی ئەو وڵاتانەیە بۆ باشوری کوردستان، وەکو پارتی و یەکێتی دەیڵێن؟ ئایا مەرجەکانی ئەو وڵاتانە بۆ ئەو دەستێوەردانە چییە و دوای کۆتایی داعش مانەوەیان لە کوردستاندا چۆن دەبێت و مەرجەکانیان بۆ باشوری کوردستان چی دەبێت؟ ئایا ئەوجارەیان روونکردنەوە لەسەر خاڵە نادیارەکانی رێکەوتنە نهێنیەکان بۆ خەڵک ئاشکرا دەکرێن؟ ئایا ئەفسەری هەواڵگری و سەربازیی تورکی و ئێرانی دەبێ چی فێری هێزی کوردی بکەن؟ ئایا لەبەر ئەوەیە کە کورد خاوەنی سوپای نیشتیمانی نییە! حزب دەستی بەسەر هێزەچەکدارەکاندا گرتووە! ئایا لەبەر ئەوەبوو هێزەکان توانای بەرگریان لاوازبوو و لە شەنگال و ناوچەیتر بێ تەقە هەڵاتن!؟ ئایا هێزێک دەتوانێ بەخۆێ بڵێ هێزی پێشمەرگە کە لەلایەن ئەفسەر و سوپای داگیرکەری کوردستانەوە هاوکاری دەکرێن؟ ئەو پرسیارانە و زۆر پرسیاری تر هەن کە دەکرێ زۆریان لەسەر بگوترێت و بنوسرێت. لە خوارەوە هەولدەدەم بەکورتی ئاماژە بە بنچینەی بوونی پەیوەندی سەرانی ئەو پارتانە و ئەو وڵاتانە بکەم و روونکردنەوەیەک سەبارەت بە کێشەکان لەمبارەیەوە بخەمەڕوو.
هەردوو پارتی دەسەڵاتداری باشوری کوردستان (پارتی و یەکێتی) هەریەک بەجیا پەیوەندی تایبەتیان لەگەڵ وڵاتانی داگیرکەری کوردستان ئێران، تورکیا، سوریا و ئێراق لە کۆنەوە کەم یا زۆر هەبووە. ئەو دوو پارتە پێشتر پەیوەندی و هاوکاریان لەگەڵ رژێمی بەعسی سوریا و ئێراقدا هەبووە. ناوەڕۆکی پەیوەندی و رێککەوتنەکانی ئەو دوو پارتە بەتایبەتی لە رووی هەواڵگری و سەربازییەوە لەگەڵ ئەو وڵاتانە چیبووە و چییە، ئاشکرا نەکراون.
پەیوەندی دەسەڵاتی بەرەی زەرد و سەوزی باشوری کوردستان لەگەڵ وڵاتانی داگیرکەری کوردستان پەیوەندیێکە هەر لەسەرەتاوە بەپێی بەرەژوەندیەکانی پارتی دەسەڵاتدار لە هەردوو ناوچەدا دروستکراوە. هەروەکو پەیوەندی و ڕێککەوتنەکان لەسەر ئاستی سەرانی پارتەکان و بەپێی بەرژەوەندییە تایبەتەکان بەجیا رێکخراون. پەیوەندیەکان نیشتیمانی نین و لەلایەن گەل پشتگیری نەکراون. واتە پەیوەندیەکە پەیوەندی نێوان پارتێکە لەگەڵ وڵاتێکی دراوسێی بێگانەدا. بەمجۆرە پەیوەندیەکە ناچێتە خانە و چوارچێوەی پەیوەندی ئاسایی دیبلۆماسی و دۆستانەی نێوان دوو وڵاتی خاوەن سەروەری کە بەرژەوەندییە نیشتیمانیەکانی هەردوولا لەبەرچاو دەگرێت و رێز لە سەروەری هەردوولا دەگرێت. چونکە لەلایەک ئەو دوو پارتە ولات نین تا بتوانن ئەو جۆرە پەیوەندییە ببەستن، لەلایەکیتر کاتێ کە پەیوەندی دیپلۆماسی و ئاسایی لە نێوان دوو وڵاتدا دەبەسترێت، بەپشتگیری پەرلەمان و بەرلەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندیی ناسیونالیستانەی هەردوولا دەکرێت. جگەلەوەی ئەو وڵاتانە کورد دەچەوسێننەوە و بەشێکی کوردستانیان لەژێر دەستدایە، بۆیە پەیوەندیکردن و رێککەوتن لەگەڵ ئەو وڵاتانە خۆی جیادەکاتەوە لە پەیوەندی ئاسایی نێوان دوو وڵات یا یا پارت لەگەل وڵاتێکی بێلایەن لە کێشەی کورددا. ئەو کاتەی ئەو سەرۆک و پارتانە ئەو پەیوەندییەیان رێکخستووە جگەلە پارتێکی رامیاری بەرهەڵستکار چیتر نەبووین و دواتر کە دەسەڵاتی ناوچەیی هەرێمیان بەدەستهێناوە هەریەک بەجیا بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی تایبەتی پارتەکە لەژێرناوی بەرژەوەندی گەلدا درێژەیان بە پەیوەندیەکەیان داوە. دیارە باشوری کوردستان وڵاتێکی سەربەخۆ نییە و دەستورێکی ستات نییە تا سنور بۆ پەیوەندی و رێککەوتنەکانی ئەوان دابنێت، هەروەکو ئەوان گوێ نادەنە مەرج و سنورەکانی دەستوری ئێراق لەمبارەیەوە، بەڵام گونجاوە ئەوە بگوترێت کە لەهیچ وڵاتێکی خاوەن سیستەم و دامەزراودا رێگە نادرێت، کە کەس یا پارت و رێکخراوی رامیاری پەیوەندی تایبەتی رامیاری و ئابوری لەگەڵ وڵاتێکی بێگانەدا سەربەخۆ رێکخەن، ئەو پەیوەندییە بە مەترسی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی و بە شکاندنی سەروەری وڵات دادەندرێت، چونکە مەترسی لە دەستتێکەڵاوکردنی ئەو وڵاتە بێگانەیە لە کاروباری ناوخۆدا دەکرێت، بۆیە ئەو رێکخراوەی پەیوەندیەکە دەبەستێت پێشێلی یاسا و دەستور لەبارەی ئاسایش و سەروەریەوە دەکات. لە بارێکدا ئەو وڵاتانە لە کێشەی کورد بێلایەن نین، خاکی کوردستانیان لەبندەستدایە و دژی ئازادی کوردانن، مەترسیەکە زۆر زیاترە.
سەبارەت بە پەیوەندی پارتی و یەکێتی لەگەڵ تورکیا و ئێران، پەیوەندیەکە چۆتە ئاستی هاوکاری هەواڵگری، سەربازی و ئابوری و لایەنی دیکە. لەرێگەی ئەو پەیوەندییەوە هەردوو بنەماڵە و پارتی دەسەڵاتدار پیادەی بەرژەوەندیەکانی خۆیان کردووە و مسۆگەری مانەوەی خۆیان و درێژەپێدانی دەسەڵاتیان لە ناوچەکانی ژێردەستیاندا کردووە. هەروەکو لە کاتی تەنگانەدا ئەو وڵاتانە بەهانایانەوە هاتوون، دیارە ئەوەش بەخۆڕایی و بێ بەرامبەر نەبووە، لەبەرامبەردا دەبێ پارتی و یەکێتی بەهانای داخوازیەکانی ئەو وڵاتانەوە بچن. ئەوەش بەئەگەری زۆر ئەرک و کردارێکە کە چاوەڕوان ناکرێ لە قازانج و بەرژەوەندی کوردا بێت. بۆنمونە هاوکاری پارتی بۆ تورکیا لە ٩٠ ـەکان لە شەڕدا دژ بە پەپەکە و لەمساڵانەی دواییدا لە سیاسەتی دژانە بەرامبەر بە پەکەکە، پارتی چارەسەری سەر بە پەکەکە و پەیەدەی رۆژئاوا لە ئاست و رێگەی جیاوازەوە. یا هاوکاری یەکێتی بۆ ئێران لە دژایەتیکردنی پارتە کوردستانیەکانی رۆژهەڵات و نزیکبوونەوە لە شیعەکانی ئێراق. لە بیست ساڵی رابردوودا بەدەیان چاڵاکوانی رامیاری رۆژهەڵات و باکوری کوردستان لە باشوری کوردستاندا تیرۆرکراون یا بەجۆرێ لە جۆرەکان رادەستی وڵاتانی ئێران و تورکیا کراون. بەرژەوەندی ڕامیاریی لەپێشی ئێران و تورکیا ئەوەیە کە پرسی کورد بەئاراستەیەکدا نەڕوات دژی خواستەکانی ئەوان بێت و زیان بە بەرژەوەندی ناسیونالیستانەیان بەگەیەنێت. بەمجۆرە لەبەرژەوەندیاندایە ناسیۆنی کورد یەکگرتوو نەبێت، لە خەون و ئاواتە نەتەوەییەکانی دوورکەوێتەوە، سەرداریی وڵاتانی ناوچە و براگەورەیی تورک و فارس و عەرەب لەو وڵاتانەی کوردستانیان لەبندەستدایە وەکو پیشوو قبووڵبکەن، هەروەها هەنوکە هەوڵ دەدەن ئەو بارەی ئێستا لە باشوردا هەیە لەژێر کۆنترۆلیاندا بێت و سنور بۆ زیانەکانی دابنێن.
ئێران و تورکیا دوو زلهێزی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستن بە پێی دوو بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی جیاواز و بۆ گەیشتن بە دوو ئامانجی جیاواز پیادەی سیاسەتی دەرەوەیان دەکەن. ئەو دوو وڵاتە هێزوتوانایان زۆرە و سوود لە پارتی و یەکێتی بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندیەکانیان وەردەگرن. دیارە پشتگیریکردنی ئەو وڵاتانە بۆ هەر پارت و رێکخراوێک لەبەرڕۆشنایی پۆلیتیکی دەرەوەیاندایە و بەکارهێنانی ئەو رێکخراو و پارتانەیە بۆ گەیشتن بە ئامانجە نزیک و دوورەکانیان.
مێژووی نیوسەدەی رابردوو ئەوە دەسەڵمێنن کە پارتی و یەکێتی لەپێناوی بەرژەوەندییە تایبەتیەکانیان و مانەوەیاندا ئامادەبووین دەست بۆ ئەو وڵاتانە درێژ بکەن، پێش لەشکریان بکەون یا هاوکاریان لەدژی یەکتر یا لایەنێکی کوردی دیکە لێوەرگرن. پەیوەندیەکانیان کە بە ئاشکرا و نهێنی دەیان ساڵە هەیە، رۆژ لە دوای رۆژ لە گەشەکردندایە و لە هەر ماوەیەکدا لە فۆرمی نوێدا خۆی نواندووە. لە ئێستادا ئەمە وایکردووە کە کاریگەری ئەو دوو زلهێزەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر پرسی کورد بەگشتی و کاروباری ناوخۆیی باشوری کوردستان بەتایبەتی زیاتر بێت.
تورکیا لە بواری سەربازیەوە لە نەوەتەکانەوە لەو کاتەوەی کە هاوکاری پارتی لە شەری ناوخۆ لە دژی یەکێتی و لەدژی پەکەکە دا کرد بنکەی سەربازی لە چەندین شوێندا هەیە، ئێستاش چەندین بنکەی سەربازی تورکیا لە کوردستاندا هەن و بەپێی بەرژەوەندییە نەتەوەیی و سەربازیەکانی تورکیا دەجوڵێنەوە. یەکیتی کە ئەویش هاوکاری لە سوپای تورکیا پێشتر وەرگرتووە، هەر کاتێک پێویستی هەبووبێت هێزەکانی ئێرانی بۆ ناوجەرگەی کوردستان راکێشاوە، لە ئێستادا هێزی شیعەی ئێرانی راستەوخۆ لە ناوچەکانی دەوروبەری کەرکوک و جەلەولادا لە شەردا لە دژی داعشدا بەشدارن و سەرکردەی سوپای پاسدارانی ئێران قاسم سلێمان (کە بەپێی گوتنەکان بکوژی دکتۆرعەبدوڵرەحمان قاسملوە) لە بەرەکانی شەردا جموجۆلی هەیە. ئەوە جگەلەوەی دەزگای هەواڵگری و سیخوری هەردوو وڵات "میت و ئیتلاعات" لە کۆمەڵگەی باشوری کوردستاندا چالاکانە لە جموجۆڵدان. دیارە خەستیی پەیوەندی یەکیتی لەگەڵ ئێران و یا پەیوەندی پارتی لەگەڵ تورکیا بەشێوەیەکی سەرەکی لەبەر هەڵکەوتە جوگرافیەکەیە. کاریگەری ئێران و تورکیا لەسەر باشوری کوردستان یەکێ لەو فاکتەرە دەرەکییە گرنگانەیە کە وایکردووە کە کورد لە باشوردا تەواو یەک نەبێت و نەبیتە خاوەنی دەسەڵاتێکی یەکگرتووی نیشتیمانی، دوو ئاراستەییەکە درێژەی هەبێت، لەبواری مۆبیلیزەکردنی ناسیونالیستانە لاواز بێت و بۆ گەیشتن بە سەربەخۆیی نائامادە بێت.
دوای هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆسەر کوردستان و لە شەڕی دژی داعشدا هێزەکانی ئێران زوو خزانە ناو کوردستان بۆ ناوچە سنوریەکان و شیعەنشینەکان چوون. هەروەها بەفەرمانی ئێران پێشمەرگەکانی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران لە بەرەکانی شەری دژ بە داعشدا دوورخرانەوە. یەکێتی هیچ ڕوونکردنەوەیەکی بۆ خەلکی کوردستان لەسەر ئەو رووداوانە نەدا و نەبووە.
تورکیا هەروەکو دژی بوونی خۆبەرێوەبەریی کوردییە لە رۆژئاوای کوردستاندا، پشتگیری رێکخراوی تیرۆریستی داعشی دژی کوردەکانی رۆژئاوا کردووە، بەپێی گوتن و هەواڵەکان ئێستاش دەیکات، بەڵام وردە وردە بەپێی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانی هەنگاو بۆ ناو بەرەی دژ بە داعش دەنێ و خەریکە دەچێتەوە ئەو ئاستەی کە پارتی ئومێدی بۆ دەخوازێت. ئێستا پارتی بەگەرموگوریەوە ریکلام بۆ هاوکاری و یارمەتیەکانی تورکیا دەکات. سەرۆک وەزیرانی تورکیا داود ئۆغلو هاتە کوردستان و سەردانی ئەو هێزە تایبەتەی تورکیای کرد کە لە ناوچەی دیانە راهێنان بە هێزێکی "پێشمەرگە" دەکەن.
دەکرێ بوونی ئێران و تورکیا لەبەر لاوازی هێزی چەکداریی پارتی و یەکیتی بێت و مەترسی شکست بێت کە وایکردووە سەرۆکی هەربەرەیەک داوای هاوکاری لە ئێران و تورکیا بکەن، هەروەکو پێشتر لە کاتی تەنگانەدا بەهانایانەوە هاتوون. بەڵام دەشکرێ هاتنی ئەوان هاتنێکی سەپێنەرانە بیت، هاتنیان لە دەسەڵات و بڕیاری سەرانی ئەو دوو بەرەیەدا نەبێت، چونکە ئەوان پیادەی بەرژەوەندییە ناسیونالیستەکانی خۆیان دەکەن و رەنگە لە ڕێککەوتنەکانیاندا لەگەڵ یەکێتی و پارتیدا هەبێت کە هەرکات هەست بەبوونی مەترسی لەسەر ئاسایش و بەرژەوەندیەکانیاندا بکەن کاردانەوەیان هەبێت و ئەگەر بیانەوێ بێ یەکودوو بێنەناو باشوری کوردستان. تورکیا و ئێران پێشتر وایان کردووە و پارتی و یەکێتی کێشەیەکیان لەمبارەیەوە پیشان نەداوە یا دژایەتیان نەنواندووە، ئەوجا ئەوە بەپێی رێکەوتنە یا نا ئەوە خۆیان دەیزانن. هاتن و هێرشەکان لەژێر هەر بیانوێک دابن، شکاندنی سەروەری باشوری کوردستانە و پێشێلکاریی مافەکانی مرۆڤ و رێککەوتنە جیهانیەکانە سەبارەت بە سەروەری ستات و مافەکانی مرۆڤ. دیارە پارتی و یەکێتی هەردوولایان سوپاسی هاوکاری و یارمەتی ئێستای ئێران و تورکیا دەکەن و پێیاندا هەڵدەدەن.
ئێران و تورکیا کە دوو زلهێزی دژبەیەکی شیعە و سوننەن، تورکیا لە رێگەی دەسەڵاتی بەرەی زەردی پارتی و تورکمانە سوننەکان و عەرەبی سوننە هەوڵی پیادەکردنی پۆلیتیکی خۆی لە کوردستان و ئێراقدا دەدات، ئێران لە رێگەی بەرەی سەوزی یەکێتی و شیعەکانی کوردستان و عەرەبی شیعە پیادەی پۆلیتیکی خۆی لە کوردستان و ئێراقدا دەدات. جگەلەوەی هەردوولایان لەسەر ئاستی بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی تورک و فارس هەوڵی کاریگەریان لەسەر ستاتی عەرەبی ئێراق وەکو کۆن دەدەن. هەرسێ وڵات بەرەژوەندیان لە مانەوەی باری ستاتوسکۆدایە و دژی دروستبوونی کوردستانێکی سەربەخۆن. هەردوو وڵات بەخەستی دەستیان خستۆتە ناو کاروباری ناوخۆی کوردستان و ئێراق. لە ئیستادا ئێران و تورکیا وەکو پێشوو هاتوون و پیادەی بەرژەوەندیی ناسیونالیستانەی خۆیان دەکەن و "دۆستەکانی" خۆیان دەپارێزن، شتێ لە پۆلیتیکی ئەوان نەگۆڕاوە. دیارە رێکخراوی داعش هەرەشەی لەسەر هەموو رۆژهەڵاتی ناوەراست و جیهان دروستکردووە، بۆیە گەلەکۆمەکیەکی جیهانی لە دژی تیرۆریستانی داعشدا هەیە. هەردوو وڵاتی ئێران و تورکیا ئەو هاوکارییە وەکو هەوڵی بەکردەوەی خۆیان لە هەڵمەتی دژ بە داعش بەجیهانی دەرەوە پیشان دەدەن، بەمجۆرە ئەوان لەلایەک جێپێی خۆیان لە باشوری کوردستاندا قایم دەکەن و کاریگەری خۆیان لەسەر بڕیارەکان سەبارەت بە کوردستان و ئێراق بەهێزتر دەکەن، لەلایەکیتر ئەو هاوکارییە بەکردەوەیە هەوڵەکانیان بۆ بەدەستهێنانی ستاتوسی باشتر و بەهێزتر لە ئاستی جیهانیدا بەهێز دەکات و دەتوانن چاکتر وەکو ئەکتەری گرنگی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست خۆیان پیشان بدەن.
بوونی کاریگەری ئەو دوو زلهێزە ناوچەییە دژبەیەکە جگەلەوەی سەربەخۆیی بڕیارەکانیان لەدەست سەرانی سەوز و زەرد سەندۆتەوە، ململانێی بەرژەوەندیەکانیان خستۆتە ناو باشوری کوردستان و هەریەکە دەیەوێ باشوری کوردستان بەئاراستەی بەرژەوەندیەکانی خۆیدا راکێشێت، بۆنمونە سەبارەت بە هەڕەشە و هێرشی داعش بۆسەر باشوری کوردستان بەرژەوەندیەکانی ئەو دوولایەنە دژی یەک وەستانەوە و بەرەی سەوز و زەردیش لە دوو ئاوازی جیای رەنگاوی ئێرانی و تورکی دەیانخوێند. ناکۆکی بەرەژەوەندیەکانی ئەو دوو وڵاتە سەبارەت بە کوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئالۆزیەکان بۆ باشوری کوردستان زیاتر دەکەن و بڕیار و هەنگاوەکانی سەختتر دەکەن، هەروەکو زۆنی سەوز و زەردی خستۆتە دوو ئاراستەی جیاواز و کاریگەری لەسەریان بەدیاری نوواندووە. دیارە جگە لەو بەرژەوەندیانە بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی دیکەی دژ بەیەک هەن، بۆیە لەڕاستیدا چەند بەرژەوەندیەکی دژ بەیەک لە ناکۆکیدان و بەڕووی یەکدا هەڵدەپرژێن.
وەکو سەرەتا ئاماژەمان بۆکرد، پەیوەندی پارتی و یەکێتی لەسەربنچینەی بەرژەوەندی هەرپارتە بە جیا دروستکراوە، ئەوەی ئێستا روودەدات درێژەی ئەو پەیوەندییە کۆنەیە لەبنچینەدا، هەرچەندە بە هاوکارییە جیهانیەکە لە دژی تیرۆریستانی داعشدا دەبەسترێتەوە. هەروەکو یەکێتی لە هاتنی یا هێنانی هێزەکانی ئێراندا پرسی نە بەپارتی و نە بە پەرلەمان کردووە، هەروەها پەیوەندی سەربازی پارتی لەگەڵ تورکیا نە بەپرسی یەکێتییە و نە پەرلەمانە. دیارە سەرۆکی ئەو پارتانە یا بەرپرسانی باڵای ئەو پارتانە پێیانوایە ئەو پەیوەندییە بەپێی بەرژەوەندیەکانی کوردستان بەستراوە، یا بەهۆی پلەوپایەی دەسەڵاتیان لە حکومەتی هەرێم لە باشوری کوردستاندا پەیوەندیەکە بە بەرژەوەندی حکومەتی هەرێم و کوردستان دەبەستنەوە. بەڵام ئەو گوتنانە خۆپەڕاندنەوەن و ناتوانن راستیەکان بشارنەوە. سەوزیی و زەردیی پەیوەندیەکان وەکو مانگی چواردە دیارن. لەراستیدا پەیوەندیەکانی ئەو دوو بەرەی سەوز و زەردە لەگەڵ وڵاتانی ئێران و تورکیا بیرمان بۆلای پەیوەندی میرنشینە کۆنەکانی کوردستان لەگەڵ تاران و ئەستەمبۆل دەبەن. دیارە جودایی زۆر لە نیوان ئەوسا و ئێستادا هەیە.
لەسەردەمی زووی خەباتدا یا لەسەردەمی خەباتی شاخدا لە هەندێ ماوەدا کە پارتەکان هێشتا نەکەوتبوونە ژێرکاریگەری وڵاتانی داگیرکەر، پەیوەندیکردن بەو وڵاتانە وەکو سیخوڕی و نۆکەری واتە بە تاوان سەیردەکرا. ئەگەر کەسێ پەیوەندی لەگەڵ ئێران یا تورکیا هەبووایە خودی ئەو پارتانە ئامادەبوون بە ناپاک و سیخور تاوانباری بکەن و لەناوبردنی رەوا بکەن. کاتی خۆی کە یەکێتی ئێرانی دژی پارتی بەکارهێنا، یا پارتی تورکیای دژی یەکێتی بەکارهێنا، یەکتریان بە خۆفرۆش و نۆکەری داگیرکەر تاوانبار دەکرد. بەڵام ئێستا هەردوولایان پەیوەندی چاڵاکانەیان لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا بەجیا هەیە و هێزەکانی ئەو وڵاتانەش لەژێرناوی هاوکاریکردنیان لە کوردستاندان، بەڵام لەبەرئەوەی وەکو ئەوسا لە دژی یەکتر لە جەنگدا نین، بەڵکو لە دەسەڵاتی هەرێمدا هاوبەشن، کێشەیەکیان نییە و تێگەیشتنیان بۆ یەکتر هەیە.
پێویستە ئەوە بگوترێت کە ستاتی سەربەخۆ کاتێک خاوەن ناسنامەیەکی (legitimacy) بەهێزە ئەگەر پشتگیری شاوڵی و ئاسۆیی لە وڵاتدا هەبێت (horizontal and vertical support)، واتە لەلایەن گەلەوە پشتگیری بکرێت و دەسەڵاتی رەوای یاساییانەی هەبێ، هەروەها بتوانێ سەربەخۆ بڕیار لەسەر کێشە چارەنوسسازەکان بدات و بتوانێ پیادەی بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی بکات. دیارە ستات کاتێک ئازادانە دەتوانێ بڕیار لەسەر پرسە چارەنوسسازەکان بدات، بە گونجاوی پیادەی بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی بکات، ئەگەر سەروەری لە بڕیارە یاسایی، رامیاری، ئابوری و دادوەریەکانی لەچنگی خۆیدا بێت، هەڕەشە و کاریگەری دەرەکی بەسەرەوە نەبێت و لەلایەن هێزی دەرەکییەوە دەستنەخرێتە کاروباریەوە. ئێمە ئاگادارین لەوەی کە باشوری کوردستان بە ئێراقەوە بەستراوەتەوە و بەپێی سیستەمی فیدرالی سەروەری کوردستان لە دەستی ئێراقدایە. واتە باشوری کوردستان وڵاتی سەربەخۆ نییە، بەڵام بەکردەوە وڵاتێکی دیفاکتۆیە و هەرێمێکی نیمچە سەربەخۆییە، کە خۆی وەکو هەرێمێکی یەکگرتوو و نیشتیمانێک پێناسە دەکات و هەوڵ بۆ بەدەستهێنانی سەروەری نەتەوەیی دەدات، بۆیە ئەو فاکتەرانەی ستات لە بواری یاسایی و جوگرافی و رامیاریەوە بەهێزدەکەن بۆ هەرێمێکی نیمچەسەربەخۆی وەکو باشوری کوردستانیش گونجاوی خۆیان هەیە.
جگەلەوەی لە باشوری کوردستاندا لەبەر بوونی دەسەڵاتی دوو بەرەیی و لاوازیی یا نەبوونی سیستەمی دیموکراسی دەسەڵات کێشەی لاوازیی ناسنامەی هەیە، کاریگەری بەرچاوی ئێران و تورکیا لەسەر باشوری کوردستان وایکردووە بڕیارەکان زۆر سەخت بن یا بێ لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی ئەوڵاتانە نەدرێن. ئەو وڵاتانە بەتایبەتی لەپرسە گرنگەکاندا ئەگەر راستەوخۆ لە بڕیارەکاندا بەشدار نەبن ئەوا ناڕاستەوخۆ بەشدارن. ئەو دەستێکەڵاوکردنە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیە وایکردووە کە کورد لەبڕیاردان لە پرسەچارەنوسسازەکاندا لاواز بێت و نەتوانێ بەپێی بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی بڕیار بدات و هەنگاو بنێت. بەمجۆرە جگەلەوەی سەربەخۆیی و سەروەریی (national sovereignty) نەتەوەیی کورد کە بەشێوەیەک لە شیوەکان هەوڵ بۆ تەواوەتی خۆی دەدات و لە باری پێکهێناندایە دەستدرێژی دەکرێتەسەر، زیانی کوشندە بە هەنگاو و بڕیارەکان سەبارەت بە پرسە چارەنوسسازەکان گەیشتووە.
گومان لەوەدا نییە کە بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی کوردستان هەرگیز لەگەڵ ئەوەدا نییە وڵاتانی داگیرکەری کوردستان ئیران و تورکیا دەستبخەنە ناو کاروباری باشوری کوردستان، یا بریار لەسەر پرسە چارەنوسسازەکانی کوردستان بدەن یا بەجۆرێ لە جۆرەکان کاریگەریان بەسەریانەوە هەبێت. ئێران کوردەکانی ژێردەستی خۆی دڕندانە دەچەوسێنێتەوە و نکۆڵی لە مافی ئازادی کوردانی ژێردەستی خۆی دەکات و ئەوپەری پشوو تەنگە لە ئاست مافی مرۆڤ و مافی کورداندا. تورکیا دژی ئازادی رۆژئاوای کوردستان چاڵاکانە کار دەکات، لە کوردستانی بندەستیدا کوشندانە پێشێلی مافی مرۆڤ دەکات، کوردەکانی ژێردەستی دەچەوسێنێتەوە و نکۆڵی لە مافەکانیان دەکات، ئەو کرانەوە کەمەی کە روییداوە زۆر لە ئاستی پێویست دوورە و پرۆسەی ئاشتییەکەی کە تورکیا بەخەلکی دەفرۆشێت تائێستا لە گوتنی بۆش زیاتر چیتر نەبووە. بۆیە بوونی دەزگا و دامەزراوە سەربازیەکانی ئەو وڵاتانە لە باشوری کوردستاندا، جگەلە بوونی کارتێکردنێکی خراپ و نەرێنی لە کێشەی کورد سەختە بتواندرێ چاوەڕوانی پشتگیری و هاوکاری دۆستانەی لێ بکرێت. هێنانی ئەو هێزانەی ئێران و تورکیا یا ڕاکێشانیان لە بوارەکانی دیکەدا بەو شێوە و ئاراستەیە کە هەیە زیانی زۆری گەیاندووە، وە بەئەگەری زۆر زیانی دیکەی دەبێت. چەندە دەستی ئەو وڵاتانە لە باشوری کوردستان دوور بن، هێندە زیاتر گەلی کورد دەتوانێ سەربەخۆیانە بریار لەسەر پرسەکانی خۆی بدات و هەنگاو بنێت، هێندەش زیاتر دەتوانێ پیادەی بەرژەوەندییە نیشتیمانیەکانی سەربەخۆیانە بکات. بۆیە هاوکاری ئەو وڵاتە داگیرکەرانە یا هێنانی هێزەکانیان بۆ باشوری کوردستان کارێکی دژ بە بەرژەوەندی کوردە و بە قازانجی کورد تەواو نابێت.
بەکورتی دەتوانین بڵێین کە ئەو دەستێوەردانەی وڵاتانی ئێران و تورکیا بوونەتەهۆی، یەکەم: دەستبەسەراگرتنی ناوچە و بوونی هەڕەشەی راستەوخۆ و بەردەوام لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی کوردستان. دووەم: سەندنەوەی سەربەخۆیی لەبڕیاردان لە پرسە چارەنوسسازەکاندا. سێیەم: دوورکەوتنەوەی بەرەی سەوز و زەرد لەیەکتر بەمجۆرە سەختیی گەیشتن بە تەبایی و یەکبیروڕایی لەسەر پرسە چارەنوسسازەکاندا. چوارەم: زیانگەیاندن بە هەوڵەکانی مۆبیلیزەکردنی ناسیونالیستانەی پێشکەتووخوازانە لە کۆمەڵگەدا. پێنجەم: بوونی کاریگەریی نەخوازراو لەسەر بوارە ئابوری، کۆمەڵایەتی و پەروەردەییەکان لە کۆمەڵگەی کوردیدا. دیارە خاڵی دیکەش هەن.
ناسیۆنی کورد وەک هەر گەلێکی دیکە پێویستی بە یەکێتی نەتەوەیی هەیە، پێویستی بە سەربەخۆیی لە بڕیاردان هەیە و پێویستە لە خاکی کوردستاندا جگە لە هێزی سەربازی و دەزگاو دامەزراوەکانی ئاسایش و بەرگری تایبەت بە کوردستان، هێز و دامەزراوی سەربازی و ئاسایشی هیچ وڵاتیکی داگیرکەری کوردستان لە خاکی کوردستاندا نەبن. جگەلە کوردستان پێویستی بەوە هەیە کە بتوانێ سەربەخۆیانە ئاراستەیەکی پێشکەوتووخوازانەی گەشەکردن بێ دەستێوەردان و کاریگەری وڵاتانی داگیرکەری کوردستان بگرێتەبەر. بۆیە دەبێ هەوڵ بدرێت ئەو ئامانجە بهێندرێتەدی و ناسیۆنی کورد بگاتە ئەو ئاستە. یەکێتی نەتەوەیی و سەربەخۆیی لەبڕیاردان لەباری خەباتی رزگاریدا یا لە باری بوونی ستاتی دیفاکتۆدا یا لە باری ستاتی سەربەخۆدا وەکو یەک بۆ نەتەوە پێویستن. بیانوەکانی نەبوونی سەربەخۆیی وڵات بۆ بوونی هەنگاوی تاکڕەوانەی تایبەت بە سەرۆک و پارت بنچینەیەکی گونجاویان نییە و لە پاکانەی بێبنەما زیاتر چیتر نین. هەروەکو بیانوەکان لەلایەن ئەو پارتانەوەن کە ئامادەنین دەست لە بەرژەوەندی تایبەتیان و مۆنۆپۆلی رامیاریی و ئابوری خۆیان هەڵگرن.
لەبەر ئەو پەیوەندی و دەستێوەردانەی کە ئاماژەمان بۆکردن باشوری کوردستان کە خۆی وەکو ستاتێکی دیفاکتۆ وێنە دەکات کێشەی زۆری هەیە لەگەڵ ئەو خاڵ و کۆڵەگانەی کە گرنگن بۆ بوونی ناسنامەی بەهێز و سەروەری تەواو. چۆن کورد لە باشور دەتوانێ ببێتە خاوەنی ناسنامەیەکی بەهێز و سەروەری تەواو، چۆن دەتانێ سەربەخۆیانە و لەژێر سایەی ستراتیژی نیشتیمانیانە هەنگاو بۆ گەشەی سەردەمیانە بنێت، پرۆسەیەکی سەختە و کێشەی زۆری لەبەردەمدایە. چۆن باشوری کوردستان دەتوانێ لە چنگی دەستتێوەردانی ئێران و تورکیا دەرباز بێت بە هەمان شێوە پرۆسەیەکی ئاسان نییە و کێشەی زۆری لەبەردەمدایە. پرسیارە سەرەکیەکان لەمبارەیەوە ئەوانەن: ئایا پارتی و یەکێتی ئامادەن دەست لە مۆنۆپۆلی رامیاری و ئابوری خۆیان هەڵگرن و لەپێناوی یەکێتی نەتەوەیی و بنیاتنانی ناسنامەیەکی بەهێزی نەتەوەیی و نیشتیمانی مل بۆ پرەنسیپە دیموکراسیەکان بدەن؟ ئایا پارتی ئامادەیە دەستبەرداری رێکەوتن و پەیوەندیەکانی لەگەڵ تورکیا بێت؟ ئایا یەکێتی ئامادەیە دەستبەرداری رێکەوتن و پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئێران بێت؟ ئایا پارتی و یەکێتی ئامادەن دەست لە هێزە چەکدارەکانیان هەڵگرن و لە سیستەمی بنەماڵەیی و میلیتسگەرایی دوورکەونەوە؟ ئایا ئەو پارتانە ئامادەن یا دەیانەوێ یا دەتوانن هێز و دامەزراوی سەربازیی تورکیا و ئێران لە باشوری کوردستان وەدەرنێن؟ ئەو پرسیارانە و پرسیاری دیکەش بێگومان هەن، بەڵام بەر لەهەر هەنگاوێ دیموکراتیزەکردنی کوردستان و ملکەچکردن بۆ پرەنسیپە دیموکراسیەکان هەنگاوی بنچینەیی هەرە گرنگە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی دیکە. واتە پێویستە بەر لەهەر شتێ دەسەڵات بۆ گەل بگەڕێندرێتەوە، کۆمەڵگە لە سیستەمی بنەماڵەیی و میلیتسگەرایی، لە گەماڕۆکانی پارت رزگاربکرێت، بریارەکان بخرێنە دەست نوێنەرانی راستەقینەی گەل و دامەزراوە نیشتیمانی و نەتەوەییەکان کە لەلایەن خەڵکەوە ئازادنە و دیموکراسیانە هەڵدەبژێردرێن. کاتێ ناسیۆن بووە خاوەن ناسنامەیەکی بەهێز، دەتوانێ کێشەکانی سەروەری چارەسەر بکات و سەربەخۆیانە هەنگاو بەپێی بەرژەوەندیی ناسیونالیستانەی بنێت.




2014-12-19