|
ڕێکەوتنی جنێف، پێش ئەوەی ڕێکەوتنی نێوان شەش
ووڵات و ئێران بێت ، ڕێکەوتنی نێوان شەش ووڵاتەکە خۆیانە. واتە
ڕێکەوتنی نێوان ئەمەریکا و بەریتانیا و فەرەنساو ئەلمانیایە لە
گەڵ روسیاو چین دا. هەرچەندە جێگای ئەڵمانیا کەمێک جیاوازی
هەیە لە گەڵ سێ ووڵاتەکەی تری بەرەکەی خۆیدا. ڕیکەوتنی ئەم
دوولایەنەیە لەنێو شەش لایەنی نێو دەوڵەتی دا، کە زەمینەی
خۆشکرد بۆ ڕێکەوتنی ئێران لە گەڵ ئەو چوار لایەنەی نێو شەش
لایەنەکەدا، ئەوەی کە پێی دەڵین ڕێکەوتنی نێوان ئێران و
ڕۆژئاوا.
ناوەرۆکی ڕێکەوتنەکە پەیوەندی نییە بە کەیسی "ئەتۆمی
ئێرانەوە". کەیسی ئەتۆمی ئێران ناونیشانێکە بۆ کەیسێکی
ئیستراتیژی گەورەترو فراوانتر لە ئاستی جیهانی و بەتایبەتی لە
ئاستی ناوچەکەدا. کەیسی دارشتنەوەی نەخشەی ناوچەکە یە، لە
چوارچیوەی دوبارە دابەشکردنەوەی ناوچەکانی نفوزو دەسەڵاتدا لە
ئاستی جیهاندا. فاکتەرێک کە ڕیکەوتنەکەی دابینکرد دەرکەوتنی
چین وەک زلهێزێکی جیهانی و دوبارە هەتنەوە مەیدانی روسیایە وەک
هێزێکی جیهانی کاریگەر بە بەراورد لەگەڵ سێ دەیەی ڕابوردوودا.
ئەگەر نا، کەیسی "ئەتۆمی ئێران" تەمەنی ١٠ساڵ زیاترە و ئەوەی
کە لە جنیف ڕێکەوتون لەسەری جیاوازییەکی وای نییە لەگەڵ
هەوڵەکانی ساڵانی ٢٠٠٥-٢٠٠٦دا کە لەمبارەوە پێشنیاز کرابوون.
هۆکاری سەرەکی فەراهەم بوونی ئەم ڕێکەوتنە هاتنە خوارەوەی
جێگاو نفوزی ئەمەریکایە لە ئاستی جیهانیدا وشکستی
ئیستراتیژییەکەیەتی، کە هەلقە بە هەڵقە لێکترازا. پێشتر شکستی
هەڵقەی سیاسی جەنگی " دژی تیرۆر" کە لەڕاستیدا بوە هۆی
بەهێزکردنی تیرۆرو هێزە تیرۆریستیەکان، وەک لە عێراق و
ئەفغانستان و ناوچەکەدا دەیبینین، دواین هەڵقەی سیاسی
ئیستراتیژی ئەمەریکا کە هەمان ناوەرٶکئ هەبوو بەڵام بەبێ "
جەنگی ڕاستەوخۆی ئەمەریکا"کە بەسیاسەتی " هێزی نەرم" ناسرابوو
کە لە لایەن دەسەڵاتی "ئۆباما" وە کاری پێدەکرا شکستی خوارد،
کە لەباری سیاسی یەوە هەڵوەشانەوەی ووڵاتان و کۆمەڵگاکانی ئەم
ناوچەیە بوو لەسەر پایەی ئاینی و تائیفی پاشان دوبارە
نەخشەکێشانەوەی ناوچەکەو پێکەوەنانەوەی لەسەر پایەی هەلومەرجی
نوێ. ئەم ئیستراتیژییە کە لە قۆناغی "بەهاری عەرەبی " دا
گەیشتە ئەو پەڕی شکستی خوارد بەتایبەت دوای مانەوەی نیزامی
ئەسەد لە سوریاو ڕوخانی ئیخوان ئەلموسلمین لە میسرو فەشەلەکانی
ئەم سیاسەتە لە تونس و لیبیا... کە ئەنجامێکی ڕاستەوخۆی ئەم
شکستە تەریک کەوتنەوەی هاوپەیمانەکانی و ڕیسوابونیان بوو لە
ناوچەکەدا: تورکیا و سعودیەو قەتەر، واتە لاوازبوونی ئەو پایە
سیاسیانەی کە لە ناوچەکەدا پشتی بێ دەبەستن. دوای ئەم ڕوداوانە
بۆ ئەمەریکا و دەسەڵاتەکەی و بیریارانی و دەزگا سەرکوتکەرە
جیهانەکانی لە سوپاو هەواڵگری و دەزگا ئەمنییە نەتەوەییەکانی
ڕۆش بوو کە ئیتر ئەمەریکای ئێستا ئەمەریکای جاران نەماوە
بەتایبەت کە زیاتر لە ٥ ساڵە پەلدەکوتێت لە نێو ئەزمەیەکی قوڵ
و فراوانی جیهانی وناوخۆیی سەرمایەدا. بەم بەپێیە خەونوو خۆش
باوەری ئیستراتیژی ئەمەریکا" نیزامی نوێی جیهانی" بە ڕابەری
ئەمەریکا شکستی هێنا. ئەم شکستە ئیستراتیژی و جیهانییە زادەی
سەرەکی رێکەوتنی "جنێفە". وە ئەمە مانای قبوڵکردنی زلهیزەکانی
تری جیهانە وەک زلهیزێک لە پاڵ خۆیدا. بەمەش جیهانی ئەمڕۆ بە
کردەوە پێیناوەتە دونیای چەند قوتبی و نیزامی نۆێی جیهان
بڕیارە بەم شیوەیە بچێتە پێشەوە.
پایەکانی ئیستراتیژی ئەمەریکا لە ناوچەکەدا، لەڕێگای
نیزامەکانی سعودیەو تورکیاو ئیسرائیل و دواتر قەتەرەوە...
دەچوە پێشەوە لە ئاستی دەوڵەتەکاندا و لە ئاستی
هێزەسیاسیەکاندا لە ڕیگای هێزە تیرۆریست و ئیسلامیەکانەوە لە
جیهانی عەرەبدا کاری لەسەر دەکراو بەهەرحاڵ لە هەر ناوچەو
ووڵاتێکدا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست و جیهانی عەرەبدا هیزێک هەبوو
کە ڕاستەوخۆ لەچوارچیوەی ئەم ئیستراتیژیەدا کاری دەکرد.
بەشکستی ئیستراتیژی ئەمەریکی، جێگاو رێگاو نفوزی نیزامی ئەم
ووڵاتانەو هیزگەلێک کە لەم چوارچیوەیەدا خۆی دەبینیەوە دەرگیری
فەشەل هاتن و دەبن. دیارە کاریگەری ئەم شکستە لەسەر هەر
نیزامێک لەو نیزامانە جیاوازی هەیەو گەورەترین زەرەر لەم
نێوەدا بەر سعودی عەرەبی و ئیسڕائیل دەکەوێت.
کۆسپی سەرەکی ئێران ئەوە نەبوو کە بڕیار بدرێت وزەی " ئەتۆمی
هەبێت" یان نا، ئەمە ناونیشانی کەیسێکی گەورەتر بوو کە کەیسی
دان نانە " بە جێگاو ڕێگا و نفوزی" ئیران لە ئاستی ناوچەکەدا
وەک زلهێزێکی ناوچەیی. ڕیکەوتنی جەنەوا ئەم خواستەی ئیزامی
ئێرانی دابینکرد، وترسی ئیسرائیل و سعودیە و تورکیا لێرەوەیە
نەک لە توانای " ئەتۆمی ئێران"ەوە. هەرچەندە تورکیا لەمبارەوە
هەڵویستێکی جیاوازی هەبوو.
ئەنجامی سەرەکی شکستی ئیستراتیژی ئەمەریکاو هاوپەیمانەکانی لە
ناوچەکەدا بە مانای شکستی سیاسەت و کاڵچەر" بەمانی فراوان" و
شیوازێکی ئابوریش دێت لە ناوچەکەدا، بەم پێیە ئەم شکستە لە
ئاستی سیاسی دا لەم تەوەرانەدا خۆی دەبینێتەوە:
یەکەم: شکستی هەڵوەشانەوەی بنەمای کۆمەڵگاکان لەسەر پایەی
ئایینی و بەتایبەت تائیفی. لەم هەڵقە سیاسیەدا هیزە
ئیسلامیەکان ڕۆڵی سەرەکیان هەبوو وە تاێستا نەبڕاوەتەوە، بەلام
بەرەو ئاوابونی نفوزی ئەم هێزانە دەچێت. لەم نێوەدا
فراونکردنەوەی دامێنی ناڕەزایەتی لەسەر پایەی تائیفی چ لە
ڕێگای تیرۆرەوە وە چ لە ڕیگای بەکارهێنانی پەرلەمان و پڕۆسەی
سیاسیەوە، میکانیزمی کار پیکردنبوون. لە پێناوو لەتکردنی
کۆمەڵگاکان لەسەر پایەی تائیفی: عێراق ، سوریا ، میسر وە لیبیا
و بەحرەین ویەمەن... پشتیوانی ئەمەریکا بۆ ئیخوان ئەلموسلمین
وەک هێزیکی بورژوایی و پارێزەری سەرمایەی ئەمەریکی و ڕۆژئاوا
وبانکی جیهانی و هەروەها کۆمەکی بێ درێغی هێزە بورژواییە
تیرۆریستەکان لە سوریا لە چوارچئوەی ئەو ئیستراتیژیەتەدا بوو.
لە عێراق بە هەمان شیوە کە پارسەنگی هێزەکان بە قازانجی هێزە
تیرۆریست وتایفیەکان شکایەوە و جیگایان بە هیزو بزوتنەوەی
ناسیونالیزمی عەرەب تەنگ کردبوو وە کردوە تا ئێستا، بۆ
لاوازکردنی بزوتنەوەی ئیسلامی سیاسی دەسەڵاتدار لە عێراقدا.
ئەم سیاسەتە بە پشتیوانی تورکیاو سعودیە تائێستا چۆتە پێشەوە.
لە کوردوستان بزوتنەوەی کوردایەتی و بەتایبەت حزبی دیموکراتی
کوردستان بە ڕابەری بارزانی هەر زوو پەیوەست بوونی خۆی بە
کردەوە بەم سیاسەت ومیحوەرەوە ڕاگەیاند.
ئیستا پاش شکستی ئیستراتیژی ئەمەریکا کە لەسەرەوە ئاماژەمان
پیدا. بەمانای شکستی بەکارهێنانی تیرۆرو هێزە تیرۆریستییەکانە
لە ناوچەکەدا بۆ بردنە پێشەوەی سیاسەتی ئەمەریکا. لیرەوە
سعودیە وەک نیزامێکی بورژوایی تاسەر کۆنەپەرست گەورەترین زەرەر
دەخوات، چونکە بەبێ ئەم نیزامە لە ناوچەکەدا کە لەباری
ئابورییەوە " تەمویلی مالی" وە لەباری کالچەرەوە، سەرچاوەی
تواناو پێکهێنانی ئەم هێزانەو کۆمەک کردنیان بوو. ترسی گەورەی
سعودی لە ڕیکەوتنی جەنەوا ئەمەیە. ئەنجامێکی ئەم شکستەیە کە
ناسیونالیزمی عەرەب بە گوڕو تینێکی زیاترەوە لە میسر
سەردەردەهێنێتەوە و سوریا دەتوانێت خۆی ڕابگریت و خۆشی وەک
کۆمەڵگاو نیزامێک فاکتەرێک بوە بۆ شکست پێدانی ئیستراتیژی
ئەمەریکا بە پشتیوانی روسیاو چین و ئێران. بەم پێیە لە لایەک
سیاسەت وکالچەری تائیفی سیاسی لەناوچەکەدا، ڕوەو کاڵبون و
ئاوابون مل دەنێت و لەلایەکی ترەوە چی دیکە تیرۆرو هێزە
بورژواییە تیرۆریستەکان لە چواچیوەی ئیستراتیژیەتی ئەمەریکادا
لەم قۆناغەدا جیگایان نابێتەوە، لیرەیەوە کە شاهیدی پیکهێنانی
" بەرەی ئیسلامی" تیرۆریستەکان دەبین لە سوریا و بە هاوپستی
سعودیە وەک فشارێک بۆ سەر ئەمەریکا بەتایبەت کە بەشیوەیەکی
ڕۆشن و ئاشکرا ئەم بەرەیە دژایەتی خۆی نیشان دەدات بۆ
دیموکراتی و پەرلەمان وهەموو دیاردەو میکانیزمەکانی دەسەڵات کە
بۆنی ڕۆژئاوایان لێ بێت. ئەمە پەرچەکرداری هیستریکی هێزێکی
دٶڕاوی وەک سعودیەیە.
دوەم: کاریگەری ڕاستەوخۆی ئەم ڕێکەوتنە لەسەر هیز هاوسەنگی
نێوان ووڵاتان و هێزەکانی ناوچەکە. یەک ڕۆژ دوای ئەم ڕێکەوتنە
ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان کاتی بەستنی کۆنگرەی جەنەوا
٢ ی سوریا ڕادەگەیەنێت، سەرەڕای فشاری توندی سعودیە و نیگەرانی
تورکیا و تەنانەت یەکلانەبونەوەی فەرەنسا...بێ ئەوەی پرسێک
بکرێت بە لایەنی "سوپای ئازادو هاوپەیمانی نیشتمانی". هاتنە
خوارەوەی خواستەکانی تورکیا لە بەرانبەر هەلومەرجی سوریادا،
ڕاگەیاندن و داواکردنی ئەوەئ کە لەگەڵ روسیاو ئیران دا وەک
شەریک خەریکی چارەسەرکردنی ئەزمەی سوریا دەبن... ئەم خواستە
پێش ٢ مانگ مانای نەبوو وە وەکو دوو میحوەری دژ بەیەک کاریان
دەکرد. بانگەوازی ڕەسمی دەوڵەتی بەحرەین بۆ نیزامی ئێران بۆ
بەشداریکردن لە چارەسەری ئەزمەی ئەو وولاتەدا، کارێکی وا پێش ٢
مانگ بە کفر دەژمێردرا چ لای نیزامی بەحرەین وە ج لە ئاستی
وولاتانی کەنداودا. هەوڵدانی نیزامی قەتەر بۆ پەیوەندی
بەستنەوە بە سوریاو حزب اللەوە ... تێکچونی گڕیبەستی نەوتی
نێوان حزبی دیموکراتی کوردستان و حکومەتی تورکیا بەو شیوەیەی
پارتی دەیویست... ئەمە ڕاستەوخۆ دوای چاوپێکەوتنی هەردوو
وەزیری دەرەوەی ئێران و تورکیا دێت....
ڕیكەوتنی جەنەواو هەلومەرجی کوردستان
ئەم ڕیکەوتنە هەروەک لەسەرەوە باسمان کرد، کاریگەری گەورەی
دەبیت لەسەر هیزه هاوسەنگی هیزەکان لە ناوچەکداو بەم پێیە لە
کوردستان. لەم نێوەدا وە بەو پێیەی کە پارتی دیموکراتی
کوردستان وەک باڵیکی گەوەرەو سەرەکی بزوتنەوەی کوردایەتی و
نوێنەری سەرمایە لەکوردستان، هەر لەسەرەتاوە تەبایی خۆی لەگەل
میحوەری تورکیا – خەلیجدا بەکردەوە نیشان دا، لە ڕوداوی
ڕاکردنی " هاشمی" بە شیوەیەکی ڕۆشن دەرکەوت و پاشان لە ڕێگای
ڕاگەیاندنەکانی بارزانی و دواتر دژایەتی بێ ووچانی نیزامی
سوریا لە ژیر پەردەی " مەسەلەی کورد"دا و وە دژایەتی پارتی
یەکێتی دیموکراتی" پەیەدە" لە سوریا و تەنانەت دەرگا داخستنی
کوردستانی عێراق بەڕووی سەرۆکەکەی دا....کە ئەمەیان ئیتر بە
ڕۆشنی نیشانی دەدات کە لە ڕوانگەی میحوەری دژەوە پراتیک
دەکرێت. لە ڕێگای دوو هەڵقەی سیاسییەوە پارتی دیموکراتی
کوردستان خەریکی پیادەکردنی سیاسەتەکانی بوو لە چواچێوەی
میحوەری تورکیا- خەلیجدا. لە ئاستی ناوخۆی عێراقدا هەوڵدان بۆ
بەهێزکردنی هێزە تائیفی یە سونییە تازە هەڵکەوتوەکانی وەک
"موتەحدون" و کۆمەککردن وپشتیوانی بزوتنەوە تایئفییەکانی
ناوەراستی عێراق و گشت ئەو هێزو لایەنانەی کە لە چوارچیوەی
بەهێزکردنی ئەم سیاسەتەدا بوون واتە لاوازکردنی باڵی مالێکی و
هێزە ئیسلامیەکانی سەر بە ئێران. لە ئاستی ناوچەکەشدا سیاسەتی
لەتکردنی "پ.ک.ك" و هەوڵدان بۆ شەقکردنو لاوازکردنی و بەتایبەت
هەوڵدان بۆ لاوازکردنی پارتی یەکیتی دیموکراتی " پەیەدە" لە
سوریا و هەوڵدان بۆ پێکهێنان وبەهێزکردنی لایەتی دیکەی دژ بەم
هێزە لە ژێر ناوی ئەوەی کە " لەگەڵ بەشاردا ڕیککەوتوە"؟! یان
ئەوەئ کە ڕێگا دەگرێت لە " لایەنە کوردییەکانی" تری سوریا....
لە ڕیگای ئەم دوو هەڵقە سیاسییەوە پارتی دیموکرات بە ڕابەری
بارزانی میحوەری تورکیا- خەلیجی بەیەکەوە دەبەستەوە.
بەپیی شکستی سیاسەتەکانی میحوەری تورکیا-خەلیج، سیاسەتی
هێزەسیاسیەکانی بن دەستی ئەم میحوەرە شکست دەخوات. لەچوارچیوەی
پڕۆسەێ ئاشتی تورکیادا کە بڕیار بوو حکومەتی تورکیا لەگەڵ
"پ.ک.ک" پیادەی بکات ، پارتی دیموکراتی کوردستان ڕۆلێکی گەورەی
هەبوو، ئەم سیاسەتە دوای ڕوخانی ئیخوان ئەلموسلمین و خۆڕاگرتنی
نیزامی بەعسی ئەسەد شکستی خوارد. پڕۆسەی ئاشتەوایی تورکیا لە
چوارچێوەی ئیستراتیژی تورکیا لە ناوچەکەدا دەچوە پێشەوە، کە
بریار بوو تورکیا ببێتە هێزی یەکەمی ناوچەکە وەک سەرکردەی
ووڵاتانی بە ناو ئیسلامی " سوننە" نشین ڕۆڵی سەرەکی هەبێت لە
چوارچیوەی ئیستراتیژی ئەمەریکادا، ئەمە شکستی خوارد. لێرەدا
پارتی دیموکراتی کوردستان جگە لە کۆمەڵیک ئیمتیازاتی ئابوری
گەورە کە بە تورکیای داوە وە دەیدات هیچی دیکەی بەدەستەوە
نامینیت بۆ تاکە ووڵاتیک کە هاوسنوری بوو وە هەموو هیواو
سیاسەتی خۆی پێوە گری دابوو. بەتایبەت لە مبارەوە هەم عێراق
وهەم ئێران دوای ڕێکەوتنی جەنەوا ئامادەیان نیشان داوە کە
کۆسپی " وزە" ی تورکیا چارەسەر بکەن لە ڕێگای ناردنی نەوتەوە
بەزەوییەکانی ئەم ووڵاتەداو پاشان هێنانەوەپێشەوەی هەمان
سیاسەتی کلاسیکی کۆنی نێوان ووڵاتانی ناوچەکە بۆ پاراستنی "
وەحدەی ئەرازی" کە بەڕۆشنی کە لە چاوپێکەوتنی هەردوو وەزیری
دەرەوەی تورکیاو ئێراندا ئاماژەی پێکرا.
ئێستا پارتی دیموکراتی کوردستان بە مانایەک هەر چوا دەوری
گیراوە. هیزەکانی نێو خۆی کوردستان لە یەکێتی و گٶڕان" هەرچەند
ئەم دوو هێزە وەکو داواکار دەردەکەون لە بەرانبەریدا نەک وەک
دوو هێزی ئۆپۆزیسیۆن" ... هێزەکانی ئیسلامی سیاسی لە " کوتلەی
دەوڵەتی یاساو هاوپەیمانییە نیشتیمانییەکەیان" هەروەها وولاتی
ئێران و لە ولاشەوە هێزەکانی "پەکەکە" و لە سوریا نیزامەکەی
وحزبی" پەیەدە".... تورکیاش وەکو پیشوو ناتوانێت ئیمتیازاتێکی
بداتێت ئەمە بە ڕٶشنی لە گرێ بەستنی نەوتیەکەی ئەم دوایەی
نێوان نیچیرڤان بارزانی و ئۆروگاندا دەرکەوت. هەر ئەمەش وای
کردوە کە پارتی دیموکرات زۆر بە گەرمی باسی لە پێکهێنانی
حکومەتی بنکە فراون دەکات و تەنانەت سەردانی ئەو لایەنانەش
دەکات کە یەک کورسی یان کورسیان نەهێناوە. حکومەتی بنکە
فراوانی پارتی حکومەتی ڕیکخستنی مالی بورژوای کوردە لە
کورستانی عێراق، بۆ ئەوەی بتوانێت لایەنی کەم ئەم هەلومەرجە
سیاسیەی ئەمڕۆ تێپەڕێنێت.
لەم نێوەدا یەکیتی نیشیمانی کوردستان کە بێ سەرکردوە بێ
بەرنامە پەلدەکوێت> بەدەستهێنانەوەی جیگاو ڕێگای پێشوو " کاتێک
کە تاڵەبانی سکرتێرەو کارەکانی دەکات" کاڕیکی سەختە. ئێستا بێ
"تاڵەبانی" جێگا خۆش بوە بۆ بزوتنەوەی گٶڕان بەلام بزوتنەوەی
گٶران، وەک نوێنەری بورژوایی ناڕازی کورد ناتوانێت لە
چوارجیوەی بەرنامەی " نەک سیاسەت" پارتی دیموکرات تێپەرێت،
بەتایبەت کە ئەم بزوتنەوەیە بریاری داوە بە شداری بکات لە
حکومەتدا، گشت دژایەتییەکانی نێو خۆی نیشان دەدات. لێرەوە
زەمینەی فراوانبونەوەو گەشەی بزوتنەوەی ناڕەزایەتی جەماوەری و
کڕێکاری بەشیوەیەکی بابەتی زەمینەی بۆ خۆش دەبێت، لاوازیی
وکۆسپەکانی ئەم بزوتنەوەیە زاتین و پێویستی بەوەهەیە کە بە
شیوەیەکی بەرچاو ڕۆشن و بەبەرنامەیەکی ڕیکخراوەوە پراتیکی خۆی
فۆرمۆلە بکاتەوە. حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری دەتوانێت ڕۆڵێکی
بەرچاو بگێڕیت لەم نێوەدا.
بە جیا لەوەی کە لەئاستی ناوچەکەدا، لاوازبوونی هیزی تیرۆریزمی
بورژوایی و دورکەوتنەوەی جەنگ لە سەرئێران و هەروەها سوریا "
هیرشی نیودەوڵەتی" کۆمەک دەکات بە بەرچآو ڕۆشنی و با
ئاگاهاتنەوەی کرێکاران و جەماوەری ناڕازی بۆ ڕوکردنە خواستە
ڕۆژانەیی و سیاسییەکانی خۆیان لە کوردستان و ناوچەکەدا. بەمەش
خەباتی چینایەتی بە شیوەیەکی ئاشکراترو ڕۆشنتر لە ئاستی
کۆمەلایەتیدا دەردەکەوێت.
Saman.karim5@gmail.com
|