یه‌كسانی بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان و كۆتایی هاتن به‌ چه‌وساندنه‌وه‌كان
 

بژار  

 

 


ئه‌گه‌رچی له‌ سه‌رانسه‌ری ووڵاتانی ئه‌مڕۆی دونیادا , ئه‌وه‌ی كه‌ جێگای گرنگی پێدان نه‌بێت و هه‌میشه‌ له‌ بچوكیدا وه‌لا بنرێت , ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی مرۆڤه‌ ,, به‌ڵام هۆكاری مانه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگاكان و بردنه‌ پێشه‌وه‌ی ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی تیایاندا , ته‌نیا و ته‌نیا له‌ سه‌ر بناغه‌ی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییانه‌ بنیات نراوه‌ و ده‌نرێت . ئه‌ڵقه‌ی سه‌ره‌كی زنجیره‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و , سیاسییه‌كانیش له‌گه‌ڵیاندا , ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تییه‌ . ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان كه‌ به‌رهه‌می ده‌سه‌ڵاتخوازیی مرۆڤه‌كانن , توخمێكی بنچینه‌یی پێشكه‌وتنه‌كان و دواكه‌وتنه‌كانی مرۆڤایه‌تیین . له‌و ڕووه‌وه‌ كه‌ زانست و پیشه‌سازی و ته‌كنۆلۆژیا , له‌ سه‌ر شانی ئه‌وانه‌وه‌ په‌ره‌یان پێده‌درێت و له‌ به‌رانبه‌ر دیارده‌كانی سروشتدا ئاراسته‌ ده‌كرێن و سه‌ركه‌وتنه‌كان به‌ ده‌ست ده‌هێنن,, توخمێكی بنچینه‌یی وه‌دیهاتنی پێشڕه‌وییه‌كانن له‌ ژیانی مرۆڤایه‌تیدا . وه‌ له‌و ڕووه‌شه‌وه‌ كه‌ هۆكاری دروست بوونی ده‌سه‌ڵاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیی و سیاسییه‌كانن ,, توخمێكی بنچینه‌یین له‌ چه‌وساندنه‌وه‌ی زۆربه‌ی كۆمه‌ڵانی خه‌ڵك و هێشتنه‌وه‌ی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی ئه‌و چه‌وساندنه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ به‌ تراژیدیای مرۆڤایه‌تی ده‌ناسرێت . نه‌ك
هه‌ر ئه‌وانه‌ به‌ڵكو , ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان بناغه‌ی پێكهێنانی خه‌باته‌ جۆراوجۆره‌كانی ده‌سته‌ و تاقم و ڕێكخراو و حزب و هێز و لایه‌نه‌ زۆر و زه‌به‌نده‌كانی كۆمه‌ڵگاكانی ئه‌م سه‌ر زه‌وییه‌ن . یاخی بوونه‌كان , ڕاپه‌ڕینه‌كان , مانگرتنه‌كان , خۆپیشاندان و شۆڕشه‌كان , به‌رهه‌می یه‌كگرتنی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كانن .
ده‌كرێت ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان به‌ باری ئاڵوگۆڕه‌ ڕیشه‌ییه‌كاندا له‌ په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی هه‌ر یه‌كێك له‌ كۆمه‌ڵگاكان و هه‌ر هه‌مووشیاندا پێكه‌وه‌ , ئاراسته‌ بكرێن و , ده‌یشكرێت به‌ باری قووڵ بوونه‌وه‌ی چه‌وساندنه‌وه‌ و سه‌قامگیر بوونی نا به‌رابه‌رییه‌كاندا , ئاراسته‌ بكرێن . خودی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان له‌ بێنه‌وبه‌ره‌یه‌كی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی سه‌رسوڕهێنه‌ردا , ژیانی تاكایه‌تییان له‌ دووتوێی په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا به‌سه‌ر ده‌به‌ن . له‌ لایه‌كه‌وه‌ سه‌ربه‌خۆ بوونیان جێگای تێكۆشانێكی په‌یگیرانه‌ و نه‌بڕاوه‌یانه‌ و له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌ تاڵان كردنی یه‌كتری له‌ ده‌ستوری كاریاندایه‌ . ئه‌م تاڵان كردنه‌ی یه‌كتری به‌ هه‌ر ڕاده‌یه‌ك ده‌ستكه‌وت بۆ لایه‌ك به‌رهه‌م بهێنێت , به‌و ڕاده‌یه‌ كۆیله‌ بوون بۆ لاكه‌ی تر به‌رهه‌م ده‌هێنێت . ئه‌وه‌ی له‌م نێوه‌دا و له‌ به‌رانبه‌ر یه‌كتریدا پێشێلی ده‌كه‌ن , یه‌كسانی بوونی نێوانیانه‌ . ئه‌م تاڵانكردنه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان بۆ یه‌كتری , هه‌رچه‌نده‌ پرۆسه‌یه‌كی دوورودرێژی مێژوویی له‌ پشتی خۆیه‌وه‌ داناوه‌ , به‌ڵام له‌ ژێر سایه‌ی سیستمه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسییه‌كاندا , هه‌تا هاتووه‌ , وه‌كو گه‌وره‌ترین تراژیدیای مرۆڤایه‌تی به‌ سه‌ر سه‌ری هه‌موو یه‌كێكدا زیاتر داسه‌پێنراوه‌ . هه‌تا ئێستا ئه‌و هه‌وڵانه‌ی كه‌ دراوه‌ , ته‌نیا له‌ مه‌یدانی چاكسازیدا بووه‌ .
ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان له‌ دووتوێی
سیستمه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسییه‌كاندا , سه‌ربه‌خۆ بوونی خۆیان له‌ كۆیله‌ بوونی یه‌كتریدا ده‌بیننه‌وه‌ . حاڵه‌ته‌كه‌ پێش ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ سیستمه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسییه‌كانه‌وه‌ هه‌بێت , په‌یوه‌ندی به‌ ده‌سه‌ڵاتخوازیی خودی مرۆڤ خۆیه‌وه‌ هه‌یه‌ . ده‌سه‌ڵاتخوازیی چونكه‌ له‌ ئاره‌زووه‌كان " خواسته‌ ده‌روونییه‌كان " ی مرۆڤه‌ , سنوور ناناسێت . ده‌سه‌ڵاتیش چونكه‌ حاڵه‌تی به‌رجه‌سته‌ بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتخوازییه‌ , یانی ئه‌ویش سنوور ناناسێت . مه‌سه‌له‌ی هاتنه‌ ناوه‌وه‌ی عه‌قڵ له‌ پێداویستی ئه‌و سنوور نه‌ناسینه‌ی ئاره‌زووه‌كان " خواسته‌ ده‌روونییه‌كان " ه‌وه‌یه‌ "به‌ ده‌سه‌ڵاتخوازییشه‌وه‌ " . واته‌ هه‌ر یه‌كێك له‌ ئاره‌زووه‌كان له‌ ڕێڕه‌وی گشتیی خۆیدا سنوور ناناسێت , وه‌ هه‌ر ته‌نیا بۆ گه‌یشتن به‌ هه‌ر یه‌كێك له‌ ئامانجه‌كان , له‌ كات و شوێنی دیاریكراودا , سنوور ده‌ناسێت . سنوور ناسینه‌كه‌ی ڕێژه‌داره‌ , به‌ڵام سنوور نه‌ناسینه‌كه‌ی ڕه‌هایه‌ . عه‌قڵ نه‌خشه‌ داڕێژه‌ری سنووربه‌ندییه‌كانه‌ بۆ ئاره‌زووه‌كان . ده‌سه‌ڵاتخوازیی كه‌ عه‌قڵ ده‌بێته‌ ڕێپیشانده‌ر و نه‌خشه‌داڕێژه‌ری , به‌و مانایه‌یه‌ كه‌ بۆ به‌ ئه‌نجام گه‌یشتن له‌ بوارێكی دیاریكراودا , سنووری بۆ داده‌نێت . ده‌سه‌ڵاتخوازیی هه‌رچه‌نده‌ سنوور نه‌ناسه‌ , به‌ڵام ناتوانێت بێ سنووربه‌ندی بژی . سنووردانان بۆ ئاره‌زووه‌كان , رێخۆش كردنه‌ بۆ سنوور نه‌ناسینیان . له‌ پشتی هه‌موو سنووربه‌ندییه‌كی ئاره‌زوویه‌كه‌وه‌ , ئاره‌زوویه‌كی گه‌وره‌تر و سنووربه‌ندییه‌كی واوه‌تر له‌ دایك ده‌بێت . ده‌سه‌ڵاتخوازییش وه‌كو هه‌ر ئاره‌زوویه‌ك سنوور نه‌ناسینه‌كه‌ی به‌ سنووربه‌ندییه‌كانیدا ده‌ناسرێته‌وه‌ . له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ سنووربه‌ندییه‌ك ناتوانێت له‌ قاڵبی بدات و بۆ هه‌تا هه‌تایه‌ سه‌قامگیری بكات , هه‌میشه‌ سنووربه‌ندییه‌كانی ڕاگوزارن و سنوور نه‌ناسینه‌كه‌ی جێگیره‌ .
چاوچنۆكی له‌ ده‌سه‌ڵاتدا له‌وێوه‌ سه‌رچاوه‌ ناگرێت كه‌ مرۆڤه‌كه‌ هه‌وڵی زیاتر و زیاتربوونی ده‌دات , به‌ڵكو له‌وێوه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت كه‌ تاڵانی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وانی دیكه‌ ده‌كات . دامه‌زراندنی سیستمێك له‌ لایه‌ن عه‌قڵه‌وه‌ بۆ سنووردار كردنی ده‌سه‌ڵاتخوازیی له‌ دووتوێی سنوور نه‌ناسینیدا بۆ هه‌موو مرۆڤه‌كان , به‌ مانای به‌ فه‌ڕمی ناسینی ده‌سه‌ڵاتخوازیی یه‌كتری و یه‌كسانی كردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتیان دێت .
گرفتی مرۆڤایه‌تی هه‌بوونی ده‌سه‌ڵات نییه‌ , به‌ڵكو نابه‌رابه‌رییه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتدا . سیستمێك نییه‌ ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان له‌ بازنه‌ی به‌ فه‌ڕمی ناسینی یه‌كتریدا كۆبكاته‌وه‌ . ئه‌م سیستمه‌ نه‌ك هه‌ر له‌ مه‌یدانی پراكتیكدا بوونی نییه‌ , به‌ڵكو له‌ مه‌یدانی تیئۆریشدا بوونی نییه‌ . ته‌نیا سیستمێك كه‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ هه‌بێت ماركسیزمه‌ , كه‌چی ئه‌ویش تا گه‌یشتن به‌ كۆمۆنیزم ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی به‌ فه‌ڕمی ناناسێت . یه‌كسانی له‌ مه‌یدانی ده‌سه‌ڵاتدا ناهێنێته‌ كایه‌وه‌ . له‌ جیاتی ئه‌وه‌ پێشڕه‌وایه‌تی كرێكاران بۆ سه‌رتاسه‌ری خه‌ڵكانی كۆمه‌ڵگا و پێشڕه‌وایه‌تی كۆمۆنیسته‌كانیش بۆ چینی كرێكار دیاری ده‌كات . له‌ ناو كۆمۆنیسته‌كانیشدا ته‌وه‌ره‌ به‌ستنی خواره‌وه‌ به‌ ده‌وری سه‌ره‌وه‌دا دیاری ده‌كات . ماركسیزم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه‌ ڕزگار بوونی چینی كرێكار و مرۆڤایه‌تی ده‌وێت , كه‌چی له‌گه‌ڵ هه‌موو مرۆ دۆستییه‌كیدا ناتوانێت به‌و ئامانجه‌ به‌رزه‌ بگات . به‌ ڕای من گرفته‌كه‌ له‌ ته‌وه‌ره‌ به‌ستنی تاكدایه‌ به‌ ده‌وری گشتدا نه‌ك ته‌وه‌ره‌ به‌ستنی گشت به‌ ده‌وری تاكدا . گشت له‌ كۆی تاكه‌كان پێك هاتووه‌ . جیاوازی نابێت له‌ نێوان تاكه‌كانی ئه‌و گشته‌دا دروست بكرێت كه‌ ماركسیزم به‌ فه‌ڕمی ده‌یناسێت . قوربانی كردنی تاك له‌ پێناوی گشتدا له‌ كاتێكدا كه‌ گشت له‌ پێناوی تاكدا نه‌بێت نادروسته‌ . نابێت تاكه‌كان تا گه‌یشتن به‌ سۆشیالیزم و بڕینی ئه‌و قۆناغه‌ش , هه‌ر خه‌ریكی خه‌بات و ڕه‌نجكێشان و قوربانیدان بن به‌ خۆیان و دوای ئه‌وه‌ " واته‌ له‌ كۆمۆنیزمدا " قه‌ره‌بووی ئه‌و ماندووبوون و له‌ خۆبووردوویی و گیانبه‌خت كردنه‌یان بۆ بكرێته‌وه‌ . له‌و ماوه‌ دوورودرێژه‌دا " تا گه‌یشتن به‌ كۆمۆنیزم " كێ نوێنه‌رایه‌تی گشت ده‌كات و ئه‌و مافه‌ی چۆن ده‌درێتێ و چۆن متمانه‌ی پێ ده‌كرێت ؟ خه‌بات بۆ ڕزگاریی له‌ سه‌ر بناغه‌ی متمانه‌ داناڕێژرێت . متمانه‌ كردن به‌ كۆمۆنیسته‌كان یه‌كێكه‌ له‌ هه‌ڵه‌ باوه‌كان . خه‌بات كردن بۆ ڕزگاربوون له‌ سه‌ر بناغه‌ی به‌ فه‌ڕمی ناسینی مافی چوون یه‌كانه‌ی خه‌باتگێڕان و هه‌ر هه‌موو چه‌وساوه‌كان و هه‌موو ئه‌وانه‌ش كه‌ ژیانێكی مرۆییان ده‌وێت , داده‌ڕێژرێت . له‌ سه‌ر بناغه‌ی یه‌كسانی له‌ ده‌سه‌ڵاتدا داده‌ڕێژرێت . له‌ سه‌ر بناغه‌ی به‌ فه‌ڕمی ناسینی چوون یه‌كانه‌ی خواسته‌ ده‌روونییه‌كانی هه‌ر هه‌موو مرۆڤه‌كان , داده‌ڕێژرێت . خه‌بات كردن به‌و مانایه‌ دروسته‌ له‌ پێناوی گشتدا كه‌ گشت له‌ پێناوی تاكدا بێت و هه‌ر له‌ ئێستاشه‌وه‌ ئه‌م هاوكێشه‌یه‌ كرده‌یی بكرێته‌وه‌ , نه‌ك هه‌ڵبگیرێت بۆ دوایی . خه‌بات كردنی هه‌ر تاكێك له‌ پێناوی گشتدا , زنجیر ئاڵاندنه‌ له‌ ده‌ست و قاچی خۆی , ئه‌گه‌ر گشته‌كه‌ هه‌ر له‌ یه‌كه‌م ساته‌وه‌ختی ده‌ست پێكردنه‌وه‌ له‌ پێناوی ئه‌ودا نه‌بێت . سپاردنی نوێنه‌رایه‌تی گشت له‌ سه‌ر بناغه‌ی متمانه‌وه‌ به‌ لایه‌نێك , دان نانه‌ به‌ باڵاده‌ستی ئه‌و لایه‌نه‌وه‌ به‌ سه‌ر هه‌موو كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی ناو كۆمه‌ڵگادا . هێشتنه‌وه‌ی چه‌وساندنه‌وه‌ی مرۆڤه‌ له‌ لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌ . جێگۆڕكێیه‌ به‌ ده‌سه‌ڵاتی سیاسی نه‌ك تیابردنی . پشتیوانی كردنه‌ له‌ مانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و ڕازیبوونه‌ به‌ چاكسازی تیایاندا . متمانه‌ به‌خشین به‌ لایه‌نێك بۆ نوێنه‌رایه‌تی گشت , متمانه‌ به‌خشینه‌ به‌ عه‌قڵ بۆ نوێنه‌رایه‌تی ئاره‌زووه‌كان . له‌ قاڵبدانی خه‌باته‌ به‌ پێی عه‌قڵ سالاری ئه‌و لایه‌نه‌ .
له‌ قاڵبدانی ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی له‌ دووتوێی ده‌سه‌ڵاتی گشتیدا , به‌ فه‌ڕمی نه‌ناسینی ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تییه‌ . هه‌موو به‌ فه‌ڕمی نه‌ناسینێكی ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی , به‌ فه‌ڕمی ناسینی تاڵان كردنیه‌تی . بزووتنه‌وه‌ی چه‌پ بزووتنه‌وه‌ی تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵاته‌ . سیستمه‌ سیاسییه‌كانی كۆمه‌ڵگاكانی دونیا به‌ ده‌وڵه‌ته‌كان و ئۆپۆزسیۆنه‌ ڕاست و چه‌په‌كانه‌وه‌ , سیستمی تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵاتن .
به‌ هه‌ر بڕێك ده‌سه‌ڵات تاڵان بكرێت , به‌و بڕه‌ ئازادی داگیر ده‌كرێت . ئازادی و ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی دوانه‌یه‌كن له‌ یه‌كتری جیانابنه‌وه‌ . وه‌ك چۆن په‌یوه‌ندی نێوان ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی و ئازادی ڕاسته‌وانه‌یه‌ , هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش په‌یوه‌ندی نێوان تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی و چه‌وساندنه‌وه‌ ڕاسته‌وانه‌یه‌ . یانی پێوانه‌ بۆ بڕی چه‌وساندنه‌وه‌ , تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵاته‌ . به‌ تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵات , چه‌وساندنه‌وه‌ ده‌پێورێت . به‌ هه‌ر بڕێك تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵات هه‌بێت , به‌و بڕه‌ چه‌وساندنه‌وه‌ هه‌یه‌ . ئازادی و چه‌وساندنه‌وه‌ په‌یوه‌ندییان به‌ ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تییه‌وه‌ هه‌یه‌ , نه‌ك ده‌سه‌ڵاتی گشت . به‌ هه‌ر بڕێك ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی به‌ فه‌ڕمی بناسرێت , یانی به‌و بڕه‌ ئازادی هه‌یه‌ و چه‌وساندنه‌وه‌ وونه‌ . ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی له‌ مه‌سه‌له‌ ئابوورییه‌كان و یاساییه‌كان و ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان جیا نابێته‌وه‌ . به‌ فه‌ڕمی ناسینی ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تی , به‌ فه‌ڕمی ناسینی لابردنی فشاری ئابووری و ڕێ ئاوه‌ڵا كردنی یاسایی و بردنه‌ دواوه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌ .
گرفته‌كه‌ ته‌نیا له‌ كۆیله‌ بوونی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كاندا نییه‌ , به‌ بڕی جۆراوجۆر , بۆ ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان , به‌ڵكو له‌ كۆیله‌ كردنی یه‌كتریشدایه‌ . ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان له‌ ژێر سایه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیی و سیاسییه‌كاندا , تاڵانی ده‌سه‌ڵاتی یه‌كتری ده‌كه‌ن . ئه‌م تاڵان كردنه‌ له‌ ناو كۆمه‌ڵگادا بووه‌ به‌ سیستم . هه‌موو ته‌وهین و شه‌ڕ و لێدان و زه‌وتكردنێكی سێكسییانه‌ و هه‌موو جۆره‌ زه‌م و پڕوپاگه‌نده‌ و شكاندنێكی كه‌سایه‌تییانه‌ و هه‌موو ته‌ریك خستنه‌وه‌یه‌كی به‌ ئه‌نقه‌ست و هه‌موو جۆره‌ به‌كار هێنانێكی چه‌كی ئه‌خلاقییانه‌ و هه‌موو پاشقول لێدانێك و له‌ قاڵبدانێكی كه‌ڵچه‌ریانه‌ , ده‌چنه‌ خانه‌ی تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ كه‌ له‌ لایه‌ن خودی تاكه‌كانه‌وه‌ و له‌ به‌رانبه‌ر یه‌كتریدا به‌ ئه‌نجامی ده‌گه‌یه‌نن . تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵات به‌ هه‌ر بڕێك بێت , به‌و بڕه‌ كۆیله‌ كردنی مرۆڤه‌ . ئه‌م به‌ كۆیله‌ كردنه‌ی مرۆڤ , خواستێكی ده‌روونی مرۆڤ نییه‌ , به‌ڵام له‌وێوه‌ كه‌ زۆربه‌ی ئازادییه‌كانی له‌ ده‌ست داوه‌ و به‌ ڕاده‌یه‌كی زۆر بێ ئیراده‌یه‌ و به‌ هۆی فه‌رمانداری عه‌قڵه‌وه‌ ڕێگای هاتنه‌دی ئاره‌زووه‌كانی لێگیراوه‌ , به‌ هۆشیارییه‌وه‌ كۆیله‌ كردنی به‌رانبه‌ره‌كانی به‌ هه‌ر جۆرێك بۆی بلوێت به‌ ڕه‌وای ده‌بینێت . ئه‌م به‌ ڕه‌وا بینینه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه‌ نه‌ك لۆجیكی تیا نییه‌ له‌ به‌رانبه‌ر ڕای گشتیدا , به‌ڵكو جێگای گاڵته‌ پێكردنیشه‌ , كه‌چی سه‌باره‌ت به‌ خودی تاكی مرۆڤ له‌ هه‌لومه‌رجێكی گونجاودا بۆی , عاقڵانه‌یه‌ و لۆجیك ئامێزه‌ . كه‌واته‌ مرۆڤ جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ به‌ كۆمه‌ڵێك یاسای گشتییه‌وه‌ به‌ستراوه‌ته‌وه‌ , خۆیشی له‌ ناوه‌وه‌ خاوه‌نی كۆمه‌ڵێك یاسای تایبه‌تییه‌ . یاسا ناوه‌كییه‌كانی ناوه‌وه‌ی خۆی به‌ ده‌وری ئاره‌زووه‌كانیدا ته‌وه‌ره‌یان به‌ستووه‌ . له‌ ڕاستیدا ئاره‌زووه‌كان خۆیان ئه‌و یاسایانه‌ له‌ ناوه‌وه‌ی مرۆڤدا داده‌نێن " دروست ده‌كه‌ن " . مرۆڤ خۆی له‌بنه‌ڕه‌تدا یاسا ناوه‌كییه‌كانی خۆی به‌ فه‌ڕمی ده‌ناسێت . به‌ فه‌ڕمی ناسینی یاسا ده‌ره‌كییه‌كان " یاسا گشتییه‌كانی كۆمه‌ڵگا " بۆ مرۆڤ ڕووكه‌شانه‌یه‌ . له‌ پشت هه‌موو ڕووكه‌شییه‌كی له‌م بابه‌ته‌وه‌ , داسه‌پاندن ڕاوه‌ستاوه‌ . یانی مرۆڤ له‌ ژێر فشاردا ئه‌و یاسا ده‌ره‌كییانه‌ به‌ فه‌ڕمی ده‌ناسێت . ئه‌و یاسا ده‌ره‌كییانه‌ هه‌رچه‌نده‌ له‌ قازانجی ده‌سه‌ڵاتدارانه‌ , به‌ڵام تا ڕاده‌یه‌ك ئاره‌زووه‌كانی ئه‌وانیش له‌ قاڵب ده‌دات . له‌و نێوه‌دا ئابڕوو بردنه‌كه‌ی كلینتۆن " سه‌ره‌ك كۆماری پێشوی ئه‌مه‌ریكا " نموونه‌یه‌كی به‌رچاوه‌ . مرۆڤ چه‌ند یاسا گشتییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی خۆی عاقڵانه‌ بێته‌ به‌رچاو , زۆر له‌وه‌ زیاتر یاسا ناوه‌كییه‌كانی خۆی عاقڵانه‌تر دێته‌ به‌رچاو . مرۆڤ له‌ كۆمه‌ڵگادا یاساگه‌لێكی پێویسته‌ كه‌ له‌ سه‌ر یاسا ناوه‌كییه‌كانی خۆیه‌وه‌ بنیات بنرێت . هه‌موو جۆره‌ نزیك بوونه‌وه‌یه‌كی یاسا گشتییه‌كانی كۆمه‌ڵگا له‌ یاسا ناوه‌كییه‌كانی مرۆڤ , واتای مرۆیی بوونه‌وه‌ی یاسا گشتییه‌كان ده‌گه‌یه‌نێت به‌ پێی بڕی نزیك بوونه‌وه‌كه‌ی . مرۆڤ پێش ئه‌وه‌ی لۆجیك له‌ یاسا گشتییه‌كاندا ببینێت , له‌ یاسا ناوه‌كییه‌كانی خۆیدا ده‌یبینێت . مرۆڤ عه‌قڵی خۆی و عه‌قڵی گشتیی له‌ یه‌كتری جیا ده‌كاته‌وه‌ . عه‌قڵی خۆی ڕێخۆشكه‌ری به‌رده‌م بووژانه‌وه‌ی ئاره‌زووه‌كانیه‌تی . عه‌قڵی گشتیی ڕێخۆشكه‌ری به‌رده‌م پووكاندنه‌وه‌ی ئاره‌زووه‌كانیه‌تی . به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌شدا په‌یوه‌ندییه‌كی لۆجیكانه‌ له‌ نێوان عه‌قڵی تاك و عه‌قڵی گشتیدا ده‌دۆزرێته‌وه‌ . ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ لۆجیك ئامێزه‌ , ناچارییانه‌یه‌ , وه‌ له‌ پێداویستیی ئۆرگه‌نایز كردنه‌وه‌ هاتووه‌ . ئه‌م ئۆرگه‌نایز بوونه‌ی مرۆڤایه‌تی به‌م شێوه‌ نا مرۆییانه‌ی كه‌ دابه‌ش بووه‌ به‌سه‌ر ووڵات و نه‌ته‌وه‌ و چین و توێژ و حوكومه‌ت و حزب و ڕێكخراو و .. هتدا , له‌ نه‌بوونی یاساگه‌لێكی مرۆییانه‌ی ڕێكخستنه‌وه‌یه‌ . خه‌ڵك نایه‌ویت له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌م ئۆرگه‌نایز كردنه‌دا بێت , به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو ناڕه‌زایی و خه‌بات كردنه‌شدا ناتوانێت له‌و چوارچێوه‌یه‌ ده‌رباز ببێت . گرفتی به‌ ئه‌نجام نه‌گه‌یشتنه‌كانی خه‌بات كردنه‌كانیش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ده‌سه‌ڵاتخوازیی . ده‌سه‌ڵاتخوازیی تاك هه‌میشه‌ پێشكه‌وتنخوازییه‌ , به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتخوازیی گشت هه‌میشه‌ دواكه‌وتنخوازییه‌ . ئه‌م ده‌سه‌ڵاتخوازییه‌ی تاك به‌ هه‌ر ڕاده‌یه‌ك لا بكاته‌وه‌ به‌ لای تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵاتدا , به‌و ڕاده‌یه‌ دواكه‌وتنخوازه‌ ,, وه‌ ده‌سه‌ڵاتخوازیی گشتیش به‌و ڕاده‌یه‌ی ده‌رگا ده‌كاته‌وه‌ له‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتخوازیی تاك " واته‌ هه‌موو تاكه‌كان به‌ بێ جیاوازی " , به‌و ڕاده‌یه‌ پێشكه‌وتنخوازه‌ .
فه‌رمانداریی عه‌قڵ به‌سه‌ر ئاره‌زووه‌كانه‌وه‌ له‌ ژێر سایه‌ی هه‌ر سیستمێكی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیدا بێت , زه‌مینه‌ی تاڵان كردنی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان له‌ لایه‌ن یه‌كترییه‌وه‌ ئاماده‌ ده‌كات . فه‌رمانداریی عه‌قڵ به‌سه‌ر ئاره‌زووه‌كانه‌وه‌ , هه‌میشه‌ فه‌رمانداریی گشت بووه‌ به‌سه‌ر تاكه‌وه‌ . له‌م بواره‌دا عه‌قڵ چه‌وسێنه‌ره‌ و ئاره‌زووه‌كان چه‌وساوه‌ن . فه‌رمانداریی عه‌قڵ چونكه‌ گوزارشت له‌ فه‌رمانداریی گشت ده‌كات , یانی گشت چه‌وسێنه‌ره‌ و " تاك " یش چه‌وساوه‌یه‌ . لێره‌دا عه‌قڵ و گشت ده‌بنه‌ چه‌وسێنه‌ر و تاك و ئاره‌زووه‌كانیش ده‌بنه‌ چه‌وساوه‌ . بۆ ئه‌وه‌ی چه‌وساوه‌ ئازاد ببێت , ده‌بێت ده‌سه‌ڵاتی چه‌وسێنه‌ر وه‌لابنرێت . یانی بۆ ئه‌وه‌ی تاك و ئاره‌زووه‌كان ئازاد ببن , ده‌بێت ده‌سه‌ڵاتی عه‌قڵ و گشت وه‌لابنرێت . ئه‌م یه‌كیه‌تییه‌ی عه‌قڵ و گشت یه‌كیه‌تی چه‌وسێنه‌رانن . گرفتی فه‌لسه‌فه‌ی ماركس له‌ویادایا كه‌ ده‌ست به‌م یه‌كیه‌تییه‌ی عه‌قڵ و گشت ه‌وه‌ ده‌گرێت به‌ دژی ئاره‌زووه‌كان و تاك . ئه‌م ده‌ست پێوه‌گرتنه‌ ئیتر ده‌ست پێوه‌گرتنێكی دواكه‌وتنخوازانه‌یه‌ و ناكۆكه‌ به‌ پێشكه‌وتنخوازیی ماركسیزم خۆی . یانی ناكۆكییه‌ك كه‌ ماركسیزم تووشی هاتووه‌ له‌ مه‌سه‌له‌ی گواستنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگاوه‌ له‌ سه‌رمایه‌دارییه‌وه‌ بۆ كۆمۆنیزم , ئا ئه‌مه‌یه‌ . ئه‌م ده‌ست پێوه‌گرتنه‌ی عه‌قڵ و " گشت " ه‌ له‌ به‌رانبه‌ر ئاره‌زووه‌كان و تاك دا . عه‌قڵسالاری ماركسیزم له‌ به‌رانبه‌ر ئاره‌زووه‌كاندا ئه‌مه‌یه‌ . وه‌ هه‌ر ئه‌م عه‌قڵ سالارییه‌ش , گشت به‌ فه‌ڕمی ده‌ناسێت و تاك ده‌كات به‌ قوربانیی و له‌ ناویدا ده‌یتوێنێته‌وه‌ .
كۆنه‌په‌رستی فه‌رمانداریی كردنی گشت له‌ویادایه‌ كه‌ هه‌میشه‌ كه‌سانێك نوێنه‌رایه‌تی كردنی ئه‌و گشت ه‌ پاوان ده‌كه‌ن . نوێنه‌رایه‌تی كردنی گشت ده‌بێت له‌ ئه‌ستۆی مرۆڤه‌كانی كۆمه‌ڵگا " تاكه‌كان " هه‌ر هه‌موویاندا بێت به‌ بێ جیاوازی . ماده‌م گشت له‌ كۆی تاك پێكهاتووه‌ , نوێنه‌رایه‌تی گشت مافی هه‌موو تاكه‌كانه‌ به‌ یه‌كسانی . چه‌وسێنه‌ریی گشت له‌ نوێنه‌رایه‌تی كردنیه‌وه‌یه‌تی له‌ لایه‌ن كۆمه‌ڵێك كه‌سه‌وه‌ , نه‌ك له‌ لایه‌ن هه‌ر هه‌موو مرۆڤه‌كانی كۆمه‌ڵگاوه‌ . له‌و ڕۆژه‌وه‌ كه‌ عه‌قڵ جیاكراوه‌ته‌وه‌ له‌ ئاره‌زووه‌كان و ده‌وری فه‌رمانداری كردنی پێسپێرراوه‌ , له‌و ڕۆژه‌وه‌ ئه‌م نوێنه‌رایه‌تی كردنه‌ی گشت له‌ ده‌ست كۆی تاكه‌كان ده‌رهێنراوه‌ و دراوه‌ته‌ ده‌ست چه‌ند كه‌س و لایه‌نێكه‌وه‌ . وه‌ له‌و ڕۆژه‌وه‌ تا ئه‌مڕۆ ئه‌م پرۆسه‌یه‌ به‌رده‌وامه‌ و هه‌میشه‌ش له‌گه‌ڵ په‌لوپۆ هاویشتنیدا مشتوماڵ كراوه‌ . ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌ی ئه‌مڕۆ , به‌رئه‌نجامی ئه‌و نوێنه‌رایه‌تی كردنه‌ی گشتن كه‌ له‌ جێگۆڕكێ پێكردنی عه‌قڵه‌وه‌ " له‌ پاشكۆیه‌تییه‌كه‌یه‌وه‌ بۆ فه‌رمانداریی ئاره‌زووه‌كان " كه‌ مێژووی سه‌ره‌تای دروست بوونی ئایینه‌ , ده‌ست پێده‌كات . ئه‌م نوێنه‌رایه‌تییه‌ی گشت كه‌هه‌میشه‌ شه‌ڕی گرووپ و حزب و لایه‌ن و حوكومه‌ته‌كانه‌ له‌ سه‌ری , له‌ ناو نه‌چێت , مرۆڤایه‌تی ڕزگاری نابێت . به‌ واتایه‌كی تر تا ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌ ناو نه‌چن , مرۆڤایه‌تی ڕزگاری نابێت . وه‌ هه‌تا عه‌قڵیش جێگۆڕكێی پێنه‌كرێته‌وه‌ و نه‌چێته‌وه‌ خزمه‌تی ئاره‌زووه‌كانی هه‌ر هه‌موو مرۆڤه‌كانی دونیا پێكه‌وه‌ , دیسانه‌وه‌ مرۆڤایه‌تی ڕزگاری نابێت . یانی مرۆڤایه‌تی به‌ ده‌ست فه‌رمانداریی عه‌قڵ و نوێنه‌رایه‌تی گشت و ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه‌ گیری خواردووه‌ . به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌م سیانه‌ له‌گه‌ڵ یه‌كدا كۆده‌كاته‌وه‌ , ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانن . لێدان له‌ ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان , لێدانه‌ له‌ فه‌رمانداریه‌تی عه‌قڵ و نوێنه‌رایه‌تی گشت . ته‌نیا لایه‌نێك كه‌ ئه‌م لێدانه‌ی له‌ ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان په‌یگیرانه‌ وه‌رگرتبێت و خستبێتیه‌ ده‌ستووری كاریه‌وه‌ , ماركسیزم بووه‌ . به‌ڵام ئه‌وه‌ی له‌ ماركسیزمدا جێگای نیگه‌رانییه‌ , جێگۆڕكێ پێكردنی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و ڕیفۆرمه‌ له‌ په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا , وه‌ هێشتنه‌وه‌ و ده‌ست لێنه‌دانی فه‌رمانداری عه‌قڵ و نوێنه‌رایه‌تی كردنی " گشت " ه‌ . هه‌رچه‌نده‌ خودی ماركس به‌ شوێن نه‌هێشتنی ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه‌ بووه‌ و كۆمه‌ڵگای كۆمۆنیستی له‌وێوه‌ " به‌ تایبه‌تی له‌ نه‌مانی ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسییه‌كانه‌وه‌ " داده‌مه‌زرێت , به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌ نه‌یتوانیوه‌ لێدان له‌م سیانه‌ " فه‌رمانداریی عه‌قڵ و نوێنه‌رایه‌تی گشت و ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان " له‌ بۆته‌ی خه‌باتێكی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی مرۆڤایه‌تیدا كۆبكاته‌وه‌ . په‌ی نه‌بردنی ماركس به‌ فه‌رمانداری عه‌قڵ و دانه‌ڕشتنی نه‌خشه‌ی خه‌باتی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ سه‌ر بناغه‌ی ئازاد كردنی ئاره‌زووه‌كانی " خواسته‌ ده‌روونییه‌كانی " مرۆڤه‌وه‌ , گه‌وره‌ترین گرفتی فه‌لسه‌فی بۆ ماركس دروست كردووه‌ . له‌ سۆنگه‌ی ئه‌و گرفته‌ فه‌لسه‌فییه‌وه‌ بووه‌ كه‌ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی مرۆڤ له‌ مه‌یدانی عه‌قڵ سالاریدا ده‌كات . مه‌سه‌له‌ی ڕوون نه‌كردنه‌وه‌ و چاره‌سه‌ر نه‌كردنی چۆنیه‌تی گوێزانه‌وه‌ی سۆشیالیزم بۆ كۆمۆنیزم و ڕازی بوون به‌ بیرۆكه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خۆبه‌خۆیی ده‌سه‌ڵات له‌ سۆشیالیزمدا , هه‌ر مه‌سه‌له‌ی ئه‌و گرفته‌ فه‌لسه‌فییه‌یه‌ . دامه‌زراندنی دیكتاتۆریه‌تی پڕۆلیتاریا و پاوانخوازیی كۆمۆنیسته‌كان بۆ ده‌سه‌ڵات لێره‌وه‌یه‌ . ڕۆشن كردنه‌وه‌ی ئه‌و ناڕۆشنییه‌ی ماركس له‌مه‌ڕ گوێزانه‌وه‌ی سۆشیالیزمه‌وه‌ بۆ كۆمۆنیزم له‌ سه‌ر بناغه‌ی وه‌لانانی عه‌قڵ سالاری و نوێنه‌رایه‌تی گشت ه‌وه‌ ده‌بێت . وه‌لانانی عه‌قڵ سالاریی و نوێنه‌رایه‌تی گشت , پیاچوونه‌وه‌ به‌ دیكتاتۆریه‌تی پڕۆلیتاریا و شۆڕشی كۆمه‌ڵایه‌تی و دابه‌ش كردنی مرۆڤه‌كان به‌ سه‌ر چین و توێژه‌كاندا , ده‌گرێته‌ خۆی . ئه‌وه‌ ڕۆشنه‌ كه‌ ماركس داوای ئاڵوگۆڕی بنچینه‌یی ده‌كات له‌ ژیانی كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكدا و به‌ شوێن ڕزگار بوونی سه‌رجه‌م مرۆڤایه‌تییه‌وه‌یه‌ , به‌ڵام به‌ هۆی هێشتنه‌وه‌ی فه‌رمانداریی عه‌قڵ و هێشتنه‌وه‌ی نوێنه‌رایه‌تی گشت و ڕازی بوون به‌ جێگۆڕكێی ده‌سه‌ڵات " تا كۆمۆنیزم " ئه‌و ئاڵوگۆڕه‌ بنچینه‌ییانه‌ و ئه‌و ڕزگار بوونه‌ , به‌ ناچاری ده‌گۆڕدرێنه‌وه‌ به‌ چاكسازیی " ڕیفۆرم " . به‌ ئه‌نجام گه‌یشتنی خه‌باتی كۆمه‌ڵایه‌تی كۆمه‌ڵانی خه‌ڵك و ڕزگار بوونی مرۆڤایه‌تی له‌ یه‌كسانی بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كاندایه‌ . ئه‌م یه‌كسانی بوونه‌وه‌یه‌ , دابیین كردنی هه‌لومه‌رجێكه‌ كه‌ ئازاد بوونی بێقه‌یدوبه‌ندی مرۆڤی تیا دێته‌ ده‌ره‌وه‌ . گرفتی فه‌لسه‌فی له‌ بیر كردنه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ به‌شوێن چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌ی مرۆڤه‌وه‌ن تێڕوانینیانه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتێكی مرۆییانه‌وه‌ كه‌ له‌ بان سه‌ری مرۆڤه‌وه‌ پیاده‌ بكرێت . پیاده‌ كردنی هیچ ده‌سه‌ڵاتێك به‌ سه‌ر مرۆڤدا مرۆییانه‌ نییه‌ . مرۆیی بوون له‌ ده‌سه‌ڵاتدا , یه‌كسانی بوونه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتی تاكایه‌تیدا . گرفته‌كه‌ له‌ویادایه‌ كه‌ هه‌میشه‌ له‌ هه‌بوونی ده‌سه‌ڵاتی گشتییه‌وه‌ , مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئازادییه‌كان و یه‌كسانییه‌كانی مرۆڤه‌كاندا ده‌كرێت . له‌ ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی گشتییه‌وه‌ بیر له‌ چاره‌سه‌ر ناكرێته‌وه‌ . میكانیزمه‌كانی چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌ی مرۆڤ له‌ ناوه‌وه‌ی مرۆڤ خۆیدایه‌تی . ده‌بێت له‌ سه‌ر هێنانه‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و میكانیزمانه‌وه‌ , چاره‌سه‌ره‌كان بدۆزرێنه‌وه‌ . مێژووی خه‌باتی مرۆڤایه‌تی , مێژووی هاتنی ئایدیاكان و دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ره‌كان بووه‌ له‌ مه‌یدانی عه‌قڵ سالاریدا . تا ئه‌م ساته‌ وه‌خته‌ش له‌ سه‌رانسه‌ری دونیادا , پشكنینی كونوقوژبنی ئایدیاكان بۆ چاره‌سه‌ركردنه‌كان هه‌ر له‌ مه‌یدانی عه‌قڵ گه‌راییدایه‌ . ئه‌م گه‌ڕانه‌ به‌ شوێن چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌ی مرۆڤدا , له‌ مه‌یدانی عه‌قڵدا , بێهووده‌یه‌ . مرۆڤ به‌ هه‌بوونی ئاره‌زووه‌كانیدا ده‌ناسرێته‌وه‌ نه‌ك به‌ هه‌بوونی عه‌قڵدا . كێشه‌ی مرۆڤ كێشه‌ی ئاره‌زووه‌كانیه‌تی , نه‌ك كێشه‌ی لۆجیك و بیركردنه‌وه‌ و عه‌قڵ . له‌ سه‌ر زه‌مینه‌ی ئاره‌زووه‌كانیه‌وه‌ لۆجیك و بیركردنه‌وه‌ و عه‌قڵ , په‌یدا ده‌بن . كردنه‌وه‌ی ده‌رگا به‌ ڕووی ئاره‌زووه‌كانیدا , یه‌كسانییه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتدا . ئه‌م یه‌كسانییه‌یه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتدا , میكانیزمه‌كانی چاره‌سه‌ر كردنه‌كان بۆ كێشه‌كانی مرۆڤایه‌تی دێنێته‌ ده‌ره‌وه‌ .
ووزه‌ شاراوه‌كانی ئاره‌زووه‌كانی مرۆڤ بێنه‌ ده‌ره‌وه‌ , ئه‌م تاریكستانه‌ی ژیانی مرۆڤایه‌تی ڕۆشن ده‌كه‌نه‌وه‌ . ئه‌وه‌ عه‌قڵه‌ كه‌ ناهێڵێت ئه‌م ئاره‌زووانه‌ ئازاد بن . ئازادی مرۆڤ له‌ ئازادی ئاره‌زووه‌كانیایه‌تی . عه‌قڵ نابێت فه‌رمانڕه‌وا بێت به‌ سه‌ر ئاره‌زووه‌كاندا , ئاره‌زووه‌كان ده‌بێت فه‌رمانڕه‌وا بن به‌ سه‌ر عه‌قڵدا .
ئاره‌زووه‌كانی مرۆڤ له‌ هه‌موو لایه‌كه‌وه‌ له‌ قاڵب دراوون . ئاره‌زووی زانین " تێگه‌یشتن له‌ سروشت و مرۆڤ و كۆمه‌ڵگا و , گه‌ڕان و پشكنین به‌ شوێن دۆزینه‌وه‌ی نهێنیه‌كاندا " , ئاره‌زووی ده‌سه‌ڵاتخوازیی , ئاره‌زووی خاوه‌نداریه‌تی , ئاره‌زووی خواردن , ئاره‌زووی سێكس ,, كۆمه‌ڵێكن له‌و ئاره‌زووانه‌ كه‌ ڕۆژانه‌ له‌ هه‌موو شوێنێكی دونیادا و به‌ ڕاده‌ی جۆراوجۆر له‌ لایه‌ن هه‌موو سیستمه‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه‌ پێشێل ده‌كرێن .
گشتی كردنه‌وه‌ی خاوه‌نداریه‌تی " لابردنی موڵكایه‌تی تایبه‌تی و دانانی موڵكایه‌تی گشتیی له‌ جێگه‌یدا " ئه‌و بناغه‌یه‌یه‌ كه‌ كۆمه‌ڵگای كۆمۆنیستی له‌ سه‌ر داده‌مه‌زرێت . ئه‌م ئایدیایه‌ كه‌ ماركس دایڕشتووه‌ و ده‌یه‌ویست چینی كرێكار له‌ ڕێگه‌ی كرده‌یی " عه‌مه‌لی " كردنه‌وه‌یدا , خۆی " واته‌ چینی كرێكار " و مرۆڤایه‌تی له‌ ده‌ست چه‌وساندنه‌وه‌ ڕزگار بكات , ڕێك چینی كرێكار و مرۆڤایه‌تی دووچاری جۆرێكی تر له‌ چه‌وساندنه‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ . گشتیی كردنه‌وه‌ی خاوه‌نداریه‌تی تایبه‌تی هه‌ڵه‌یه‌ , چونكه‌ هه‌میشه‌ نوێنه‌رانێك له‌ پشتی ئه‌و گشتی بوونه‌وه‌یه‌وه‌ ڕاوه‌ستاوون . ماده‌م گشتیبوونه‌وه‌ هه‌یه‌ یانی نوێنه‌ری هه‌یه‌ , وه‌ ماده‌م نوێنه‌ری هه‌یه‌ , یانی ده‌سه‌ڵاتدار هه‌یه‌ . هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێكیش , له‌ هه‌ر كوێیه‌كدا بێت و به‌ هه‌ر ڕه‌نگێكه‌وه‌ بێت , هه‌میشه‌ چه‌وسێنه‌ره‌ . ئه‌م بیرۆكه‌ی گشتیبوونه‌وه‌ی خاوه‌نداریه‌تییه‌ هه‌مان بیرۆكه‌ی ته‌وه‌ره‌ به‌ستنی تاكه‌ به‌ ده‌وری گشتدا . له‌ هه‌ردوو لایاندا تاك قوربانییه‌ و گشت پیرۆز كراوه‌ . له‌م بیرۆكانه‌دا ئه‌وه‌ی ڕاسته‌قینه‌یه‌ گشته‌ و ئه‌وه‌شی درۆیینه‌یه‌ تاكه‌ . له‌م بیرۆكانه‌دا تاك به‌و بڕه‌ مرۆیی ده‌بێته‌وه‌ كه‌ به‌ ده‌وری گشتدا كۆده‌بێته‌وه‌ . له‌ خه‌باته‌ ڕادیكال و چینایه‌تی و مرۆییه‌كاندا , تاك ده‌بێت به‌ گشتی كردنه‌وه‌ی خۆی , خۆی له‌ تاكایه‌تی پاك بكاته‌وه‌ . ئه‌م جۆره‌ تێڕوانینه‌ ئایینیانه‌یه‌ . كۆیله‌ كردنی تاكه‌كانه‌ بۆ گشته‌كان . گشت ووشه‌یه‌كی هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنه‌ره‌ , چه‌وسێنه‌ره‌ , نا مرۆییانه‌یه‌ . گشت , پاساو هێنانه‌وه‌یه‌ بۆ ده‌سه‌ڵاتداران . گشت ناوی هه‌یه‌ , ڕه‌نگی نییه‌ . ناو , ناوی گشته‌ كه‌چی ڕه‌نگ , ڕه‌نگی تاكه‌ . له‌ هه‌موو مێژووی مرۆڤایه‌تیدا گشت وه‌كو گشت نه‌هاتووه‌ته‌ بوون . ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌بووه‌ هه‌میشه‌ لایه‌نێكی ده‌سه‌ڵاتدار نوێنه‌رایه‌تی گشت ی كردووه‌ . له‌ كۆمه‌ڵگای كۆمۆنیستیدا , مرۆڤه‌كان له‌ ده‌سه‌ڵاتی سیاسی ئازاد ده‌بن , به‌ڵام ده‌سه‌ڵاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان , چه‌نده‌یان ده‌ڕوات و چه‌نده‌یان ده‌مێنێته‌وه‌, وه‌ به‌ چ بڕێك " میقدارێك " ئه‌و ڕۆشتن و مانه‌وه‌یه‌ جێبه‌جێ ده‌بن , هه‌تا ئێستاش به‌ ته‌واوه‌تی دیار نییه‌ . له‌ كۆمه‌ڵگای كۆمۆنیستیدا ده‌بێت تاك بۆ گشت و گشت بۆ تاك بێت . داسه‌پاندنی ئه‌م خزمه‌ت كردنی گشته‌ به‌ سه‌ر تاكدا , واتای هه‌بوونی ده‌سه‌ڵاتێك ده‌گه‌یه‌نێت به‌ سه‌ر تاكه‌كاندا . دیسانه‌وه‌ له‌ پێناساندنی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌دا " كۆمه‌ڵگای كۆمۆنیستی " پێمان , عه‌قڵ سالاریی پیاده‌ ده‌كرێته‌وه‌ . خزمه‌ت كردنی تاك به‌ گشت ته‌نیا ئه‌و كاته‌ دروسته‌ , كه‌ تاكه‌كان هه‌ر هه‌موویان پێكه‌وه‌ و به‌ بێ هیچ جیاوازییه‌ك له‌ نێوانیاندا , نوێنه‌ری گشت بن . له‌و حاڵه‌ته‌شدا مرۆڤه‌كان " تاكه‌كان " پێویستییان به‌ ووشه‌ی گشت و , خزمه‌ت كردن به‌ گشت و پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتیی و .. هتد نییه‌ . له‌ جیاتی گشت , ده‌بێت به‌ فه‌ڕمی ناسینی تاك و ئاره‌زووه‌كانی بكرێت به‌ سه‌نته‌ری په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی هه‌ر هه‌موو مرۆڤایه‌تی له‌ سه‌رانسه‌ری دونیادا . هه‌موو شتێك ده‌بێت بۆ تاك بێت . هیچ شتێك نابێت به‌ ناوی گشته‌وه‌ بێت . بیرۆكه‌ی خاوه‌نداریه‌تی گشتیی , بیرۆكه‌یه‌كی هه‌ڵه‌یه‌ و یه‌كسانی كردنه‌وه‌ی خاوه‌نداریه‌تی تایبه‌تی دروسته‌ . ئه‌مه‌یه‌ كه‌ تاكه‌كان ده‌توانن یه‌كسانانه‌ سوود له‌ هه‌موو به‌رهه‌مه‌كانی مرۆڤایه‌تی وه‌ربگرن . یه‌كسانی كردنه‌وه‌ی خاوه‌نداریه‌تی تایبه‌تی , له‌گه‌ڵ یه‌كسانی له‌ ده‌سه‌ڵاتدا و ته‌وه‌ره‌ به‌ستنی گشت به‌ ده‌وری تاكدا و به‌ فه‌ڕمی ناسینی ئاره‌زووه‌كاندا دێته‌وه‌ . به‌ڵام گشتیی كردنه‌وه‌ی خاوه‌نداریه‌تی , له‌گه‌ڵ جیاوازی له‌ ده‌سه‌ڵاتدا و ته‌وه‌ره‌ به‌ستنی تاك به‌ ده‌وری گشتدا و به‌ فه‌ڕمی ناسینی عه‌قڵ سالاریدا دێته‌وه‌ .
ماركس فه‌لسه‌فه‌كه‌ی له‌ خزمه‌تی ڕزگار بوونی سه‌رجه‌م مرۆڤایه‌تیدا داڕشتووه‌ , به‌ڵام گرفتی بنچینه‌یی ئه‌م فه‌لسه‌فه‌یه‌ , چوونه‌ پای چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌ی مرۆڤه‌ له‌ مه‌یدانی عه‌قڵدا . ئه‌و گشتگه‌راییه‌ی ماركس له‌ عه‌قڵگه‌راییه‌وه‌ هاتووه‌ . كه‌ عه‌قڵگه‌رایی , گشتگه‌رایی دروست ده‌كات , گشتگه‌راییش بۆ خۆی ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی دروست ده‌كات " واته‌ ده‌سه‌ڵاتی یه‌كێك , لایه‌نێك به‌ سه‌ر ئه‌وانی تردا " . كه‌ ده‌سه‌ڵاتداریه‌تیش دروست ده‌بێت , ئیتر خۆبه‌خۆ , سه‌نتراڵیزمیش " مه‌ركه‌زیه‌ت , ناوه‌ندی " له‌گه‌ڵیدا له‌ دایك ده‌بێت . سه‌نتراڵیزمیش پیرۆز كردن ده‌هێنێته‌ بوون . پیرۆزیش كۆیله‌یه‌تی دروست ده‌كات . ئیتر شته‌كان ئاوا , په‌یوه‌ست ده‌بنه‌وه‌ به‌ یه‌كترییه‌وه‌ . ئه‌م ڕیزبه‌ستنه‌ لانابرێت , هه‌تا له‌ عه‌قڵ سالاریی نه‌درێت . ئه‌م عه‌قڵ سالارییه‌ی كه‌ ماركس و ئه‌نگڵس تێی كه‌وتوون و په‌ییان به‌ سالاریی ئاره‌زووه‌كانی مرۆڤ نه‌بردووه‌ و نه‌خشه‌ی خه‌باتی كۆمه‌ڵایه‌تییان له‌وێوه‌ دانه‌ڕشتووه‌ , ئه‌و گرفته‌یه‌ كه‌ ڕێگه‌ له‌ كرده‌یی بوونه‌وه‌ی ماركسیزم ده‌گرێت . ئه‌مه‌یه‌ كه‌ زیاتر له‌ سه‌د و په‌نجا ساڵه‌ ناهێڵێت ماركسیزم له‌ سه‌ر ئاستی جیهان سه‌ر بكه‌وێت . سه‌ركه‌وتنی ماركسیزم له‌ سه‌ر ئاستی جیهان , له‌ ڕاستیدا سه‌ركه‌وتنی جۆرێكی تر ده‌بێت له‌ چه‌وساندنه‌وه‌ . ئه‌ڵبه‌ته‌ ماركس و ئه‌نگڵس , خۆیان به‌ دژی هه‌موو جۆره‌ چه‌وساندنه‌وه‌یه‌ك فه‌لسه‌فه‌كه‌یان داڕشتووه‌ . ئه‌وان له‌ ڕوانگه‌ی ڕزگار بوونی مرۆڤایه‌تییه‌وه‌ , به‌رنامه‌ڕێژیی خه‌باتی چینایه‌تییان كردووه‌ . ئه‌وان گه‌ڵاڵه‌ كردنی خه‌باته‌كان و ده‌ستكه‌وته‌كان و پێشكه‌وتنه‌ مێژووییه‌كانیان بۆ نه‌مانی چه‌وساندنه‌وه‌ی مرۆڤ له‌ لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌ , له‌ نووسینه‌كانیاندا به‌ ئه‌نجام گه‌یاندووه‌ . ناتوانرێت نكولیی له‌ دڵسۆزیی و ماندوو بوون و توانای مرۆڤ په‌روه‌ریی ئه‌وان له‌ ڕاستای ڕزگار بوونی مرۆڤایه‌تیدابكرێت . گرفته‌كه‌ له‌ بنچینه‌دا په‌ی نه‌بردنه‌ . په‌ی نه‌بردنه‌ به‌ ده‌وری نامرۆییانه‌ی عه‌قڵ سالاری . چه‌نده‌ مرۆڤ له‌ مه‌یدانی عه‌قڵ سالاریدا مرۆییانه‌ به‌رنامه‌ڕێژیی خه‌بات بكات , هێشتاش له‌ دواییدا ئه‌و به‌رنامه‌ڕێژییه‌ هه‌ر نامرۆییانه‌ ده‌رده‌چێت . ناكرێت له‌ ژێر سایه‌ی عه‌قڵ سالاری و ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی كۆمۆنیسته‌كان و ته‌وه‌ره‌ پێبه‌ستنی زۆره‌ملێیانه‌ی تاك به‌ ده‌وری گشتدا , چه‌وساندنه‌وه‌ له‌ ناو ببرێت . چه‌وساندنه‌وه‌ به‌ كۆمۆنیسته‌كان و چینی كرێكار و حوكومه‌ته‌كه‌ی , تیا نابرێت . تیابردنی چه‌وساندنه‌وه‌ له‌ لێدان له‌ عه‌قڵ سالارییه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات . له‌ خه‌بات بۆ یه‌كسانی بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كان و یه‌كسانی بوونه‌وه‌ی خاوه‌نداریه‌تی تایبه‌تییه‌وه‌ , ده‌ست پێده‌كات . له‌ ته‌وه‌ره‌ پێبه‌ستنی گشته‌وه‌ به‌ ده‌وری تاكدا , ده‌ست پێده‌كات . گه‌ڕان به‌ شوێن ڕزگار بوونی مرۆڤدا له‌ مه‌یدانی عه‌قڵ سالاریدا , گه‌ڕانه‌ به‌ شوێن جۆرێكی تر له‌ چه‌وساندنه‌وه‌دا . ڕێگای ڕزگار بوون له‌ ده‌سه‌ڵاته‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان , یه‌كسانی بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كانه‌ . یه‌كسانی بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كانیش , ماڵئاوایی كردنه‌ له‌ فه‌رمانداریی عه‌قڵ و پێ سپاردنه‌وه‌ی ئه‌ركه‌ سروشتییه‌كه‌ی خۆیه‌تی له‌ ئامڕاز بوونیدا بۆ باڵانس پێكردنی ئاره‌زووه‌كان و به‌دیهاتنیان . ئا لێره‌دایه‌ , له‌ یه‌كسانی بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تییه‌كاندایه‌ , كه‌ كۆتایی به‌ چه‌وساندنه‌وه‌كان ده‌هێنرێت .

بژار 2006-07-23



 

           

 

01/07/2012

 

goran@dengekan.com

 

dengekan@yahoo.com