شیكردنه‌وه‌ی پێناسه‌كه‌م بۆ ده‌سه‌ڵات

  بژار 29\01\2007

 


" هه‌بوونی هێز و به‌كارهێنانی بۆ سه‌روه‌ری " , ئه‌مه‌ ڕێك ئه‌و پێناسه‌یه‌یه‌ كه‌ بۆ ده‌سه‌ڵات هه‌مه‌ . ووشه‌ی سه‌روه‌ری به‌جیا , له‌وه‌ی كه‌ له‌ كه‌سێكه‌وه‌ بۆ كه‌سێكی تر و له‌ بارودۆخێكه‌وه‌ بۆ بارودۆخێكی تر , به‌ پێی سه‌رده‌مه‌كان و چۆنیه‌تی گه‌ڵاڵه‌ بوونه‌كان , ئاڵوگۆڕی جیاواز له‌ خۆی ده‌گرێت ,, هه‌میشه‌ش كۆمه‌ڵێك توخمی بنچینه‌یی ده‌چنه‌ پرۆسه‌ی پێكهاتنیه‌وه‌ . له‌ مه‌یدانی عه‌قڵ سالاریدا , سه‌روه‌ری مرۆڤ هه‌میشه‌ له‌سه‌ر بناغه‌ی ناسه‌روه‌ری به‌رانبه‌ره‌كه‌یه‌وه‌ بنیات ده‌نرێت . واته‌ له‌ به‌رانبه‌ر هه‌موو سه‌روه‌رییه‌كدا , له‌ دووتوێی په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا , ناسه‌روه‌رییه‌ك " زه‌بوونییه‌ك " , به‌ لانی كه‌مه‌وه‌ , بوونی هه‌یه‌ . ووشه‌ی ناسه‌روه‌ری , هه‌ر له‌ دۆشدامان و خه‌فه‌ت خواردن و داماوی و به‌ ته‌نگ هه‌ڵهاتن و نائومێد بوونه‌وه‌ , ده‌ست پێده‌كات هه‌تا كۆنترۆڵ كردن و چه‌وساندنه‌وه‌ی هه‌مه‌لایه‌نه‌ . له‌ خودی ئه‌م سه‌روه‌ری و ناسه‌روه‌رییه‌دا . عه‌قڵ وه‌كو توخمێكی كارا " چالاك " له‌ هه‌ڵسووڕاندایه‌ . عه‌قڵ لای خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ , كه‌ سه‌روه‌رییه‌كه‌ی خۆی به‌ شێوه‌یه‌كی دیاری كراو و به‌ پێی بڕی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی مسۆگه‌ر كردووه‌ , چابووكانه‌ كار ده‌كات بۆ به‌ ئه‌نجام گه‌یشتنی خواسته‌ ده‌روونییه‌كانی . لای ده‌سه‌ڵات تاڵانكراویشه‌وه‌ , عه‌قڵ نه‌خشه‌داڕێژه‌ری خۆپارێزی و ڕاوه‌ستان و به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ و ڕزگار بوونه‌ . لای مرۆڤی سه‌روه‌ر و ناسه‌روه‌ر , عه‌قڵ به‌ پێی ته‌وه‌ره‌ به‌ستنی به‌ ده‌وری خۆویستنیانا , ده‌چێته‌ خانه‌ی خزمه‌ت كردنی به‌رده‌وامیانه‌ی ئاره‌زووه‌كانیانه‌وه‌ .
ووشه‌ی سه‌روه‌ری له‌م پێناسه‌یه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا , ڕاڤه‌یه‌كی قووڵ و هه‌مه‌لایه‌نه‌ هه‌ڵده‌گرێت . ئه‌و توخمانه‌ی كه‌ له‌ ووشه‌ی سه‌روه‌ریدا خۆیان مه‌ڵاس " حه‌شار " داوه‌ , توخمگه‌لێكی زۆر و به‌ ڕاده‌یه‌كی باشیش به‌رچاوون . سه‌ركه‌وتن و كۆنترۆڵ و ئۆرگه‌نایز كردن و هه‌ڵاواردن و عه‌قڵ و گۆڕان و چێژ وه‌رگرتن ,, كۆمه‌ڵێكن له‌و توخمانه‌ی له‌ ووشه‌ی سه‌روه‌ریدا كۆبوونه‌ته‌وه‌ .
سه‌ركه‌وتن كه‌ له‌ جه‌مسه‌رێكیدا به‌ مانای به‌ده‌ست هێنانی جێگاوڕێگایه‌كی باشتر و گه‌یشتن به‌ ده‌ستكه‌وتێكی زیاتر و خستنه‌ ڕووی هێز و كه‌سایه‌تییه‌كی مه‌زنتر دێت , تێكشكاندنی كه‌س و لایه‌نێكی تریش ده‌بێته‌وه‌ به‌ جه‌مسه‌ره‌كه‌ی دیكه‌ی . سه‌ركه‌وتن له‌ بواری كۆمه‌ڵایه‌تیدا هه‌میشه‌ له‌ سه‌ر حسابی ژێركه‌وتنی به‌رانبه‌ره‌كه‌یه‌تی . له‌ هه‌موو شوێنێكی دنیادا و له‌ دووتوێی په‌یوه‌ندییه‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا , سه‌ركه‌وتنێك نابینرێت به‌ بێ ژێركه‌وتنێك له‌ به‌رانبه‌ریدا . هه‌موو كه‌سێكی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات , سه‌ركه‌وتنی حۆی به‌ پێی بڕی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی هه‌ست پێده‌كات و له‌ په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیدا كرده‌یی ده‌كاته‌وه‌ . سه‌ركه‌وتن له‌ناو ووشه‌ی سه‌روه‌ریدا , به‌رئه‌نجامی پرۆسه‌ی خه‌باتێكه‌ . هه‌موو سه‌ركه‌تنێك ئه‌ڵقه‌یه‌كه‌ له‌ زنجیره‌ی سه‌ركه‌وتنه‌كان . له‌ پشتی هه‌موو سه‌ركه‌وتنێكه‌وه‌ , مێژوویه‌كی كورت خایه‌ن وه‌ یان درێژ خایه‌ن ڕاوه‌ستاوه‌ . هه‌موو سه‌ركه‌وتنێك , كاكڵه‌ی وه‌به‌رهاتووی گۆڕانكارییه‌كه‌ . هه‌موو سه‌ركه‌وتنێك , له‌ دایك بووی ململانێیه‌كه‌ . هه‌موو سه‌ركه‌وتنێك , به‌ چاك یان به‌ خراپ , جۆرێك له‌ لۆژیك له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌خاته‌ ڕوو . سه‌ركه‌وتن له‌ ناو سه‌روه‌رییدا , به‌رده‌وامیی خۆی وه‌رده‌گرێت . سه‌ركه‌وتن هه‌رچه‌نده‌ حاڵه‌تێكی نوێ ده‌هێنێته‌ بوون و پرۆسه‌یه‌كی " كار " ی تیا یه‌كلایی ده‌بێته‌وه‌ ,, به‌ڵام سه‌روه‌ریی , ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ له‌ خۆیدا ده‌مه‌یه‌نێ " ده‌یگرسێنێ " و وه‌كو به‌شێك له‌ بوونی خۆی " واته‌ بوونی سه‌روه‌ری " , به‌رده‌وامیی پێده‌به‌خشێت .
كۆنترۆڵ كه‌ له‌ لایه‌نێكیدا به‌شێكه‌ له‌ سه‌قامگیر كردنی ده‌سه‌ڵات , له‌ لایه‌نێكی دیكه‌شیدا , به‌ ڕاده‌ی جۆراوجۆر , كاره‌ساتی ده‌روونی و دارایی و كۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ بۆ كۆنترۆڵ كراوه‌كه‌ به‌رپا ده‌كات . كۆنترۆڵ حاڵه‌تێكه‌ له‌ نێوانی ده‌سه‌پاچه‌ " بێ توانا " یی و به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌دا . سه‌قامگیر بوونی كۆنترۆڵ كردن , هه‌میشه‌یی و داكوتراو نییه‌ , به‌ڵكو كاتییانه‌ و له‌رزۆكانه‌یه‌ . مانه‌وه‌ی كۆنترۆڵ , په‌یوه‌سته‌ به‌ كات و شوێن و هه‌لومه‌رجه‌ جیاوازه‌كانه‌وه‌ . توندوتۆڵی " پته‌وی " ده‌سه‌ڵات و كۆنترۆڵ , وه‌ك لاوازییه‌كانیان , ڕاسته‌وانه‌ن له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا . بۆ ئه‌و كه‌س و لایه‌نانه‌ی چوونه‌ته‌ ژێر باری كۆنترۆڵه‌وه‌ , ئازار ده‌چێژ ن و قه‌بووڵی چه‌وساندنه‌وه‌یه‌ك ده‌كه‌ن كه‌ داسه‌پاوه‌ به‌ سه‌ریاندا ,, به‌ڵام بۆ ئه‌و كه‌س و لایه‌نانه‌ی كه‌ ده‌سه‌ڵاتیان ڕاهێشت ده‌كه‌ن و كۆنترۆڵی كه‌س و لایه‌نی دیكه‌ یان كۆمه‌ڵانی خه‌ڵك ده‌كه‌ن , به‌رهه‌می سه‌روه‌ری خۆیان ده‌چننه‌وه‌ . سه‌روه‌رییه‌ك كه‌ ئه‌مان " واته‌ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌كان " هه‌یانه‌ , له‌ سه‌ر بناغه‌ی كۆنترۆڵ كردنی ئه‌وانه‌وه‌ " چه‌وساوه‌كان " به‌ ده‌ست دێت . سه‌ركه‌وتن چۆن له‌ ناو سه‌روه‌ریدا به‌رده‌وامیی پێده‌درێت , كۆنترۆڵیش هه‌ر ئاواو به‌و پێیه‌ به‌رده‌وامیی پێده‌درێت . سه‌ركه‌وتن و كۆنترۆڵ كردن كه‌ له‌ ناو سه‌روه‌ریدا حه‌شار دراوون , هه‌میشه‌ له‌ ناو خودی ئه‌و سه‌روه‌رییه‌دا , له‌ په‌یوه‌ندییه‌كی توندوتۆڵدان له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا .
ئۆرگه‌نایز بوون " ڕێكخستن " له‌گه‌ڵ له‌ دایك بوونی سه‌روه‌ریدا , له‌ دایك ده‌بێت . له‌ هه‌مان پرۆسه‌ی دروست بوونی سه‌روه‌ریدا , ئه‌میش " واته‌ ئۆرگه‌نایز بوون " وورده‌ وورده‌ پێده‌گات و ده‌خه‌مڵێت . ئۆرگه‌نایزبوون یه‌كێك له‌ پێكهێنه‌ره‌كانی سه‌روه‌رییه‌ . خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات له‌ دووتوێی سه‌روه‌رییه‌كه‌ی خۆیدا , ئۆرگه‌نایزی هه‌ردوو لایه‌نی ده‌سه‌ڵاتداریه‌تییه‌كه‌ی ده‌كات . له‌ لایه‌كه‌وه‌ ئۆرگه‌نایزی به‌ره‌ی كۆنترۆڵ كراو بۆ ڕاوه‌ستان و چه‌سپاندنی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ده‌كات , وه‌ له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌ ئۆرگه‌نایزی بارودۆخی تایبه‌تی خۆی بۆ هاتنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ مه‌ودای ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یدا ده‌كات . ئه‌م پرۆسه‌ی ئۆرگه‌نایز كردنه‌ , پرۆسه‌یه‌كی ئاڵۆز و هه‌مه‌لایه‌نه‌ و له‌ هه‌مان كاتیشدا یاسا ئامێزه‌ . هه‌ڵه‌ كردن له‌ ئۆرگه‌نایز كردندا , هه‌ڵه‌ كردنه‌ له‌ پاراستنی سه‌روه‌ریدا . ئۆرگه‌نایز بوون به‌ده‌ر له‌ ویستی ده‌سه‌ڵاتدار , یه‌كێك له‌ پایه‌كانی سه‌روه‌رییه‌كه‌ی پێك ده‌هێنێت . ئۆرگه‌نایزبوون , ڕایه‌ڵ كردنی ئه‌و په‌تی په‌یوه‌ندییه‌یه‌ كه‌ سه‌ركه‌وتن و ژێركه‌وتن به‌ یه‌كه‌وه‌ ده‌به‌ستێته‌وه‌ . به‌ واتایه‌كی دی , ئۆرگه‌نایزبوون له‌ سه‌روه‌ریدا , ڕێكخستنه‌وه‌ی لایه‌نی ژێركه‌وتووه‌ به‌ پێی هاتنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ جێگیر بوونی لایه‌نی سه‌ركه‌وتوودا . بردنه‌ پێشه‌وه‌ی ئۆرگه‌نایزبوون له‌ به‌ره‌ی ژێركه‌وتوودا, كۆنترۆڵ كردنی زیاتریانه‌ . كۆنترۆڵ كردنی زیاتریشیان , سه‌قامگیر كردنی سه‌روه‌ری خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌ . هونه‌ری ئۆرگه‌نایز كردن , له‌ دوایین لێكدانه‌وه‌دا , هونه‌ری چه‌سپاندنی ده‌سه‌ڵاته‌ .
هه‌ڵاواردن له‌ دووتوێی په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا و له‌ سه‌ره‌وه‌ بۆ خواره‌وه‌ , حاشا هه‌ڵنه‌گره‌ . هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێكی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و تاكایه‌تی " چاك بێت یان خراپ " هه‌ڵاواردن له‌ هه‌ناویایه‌تی . سه‌روه‌ری كه‌ به‌ره‌نجامی به‌كار هێنانی هێزه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتدا ( ده‌سه‌ڵات بریتییه‌ له‌ هه‌بوونی هێز و به‌كارهێنانی بۆ سه‌روه‌ری ) , بێ هه‌ڵاواردن نه‌ دێته‌ بوون و نه‌ ده‌چه‌سپێت . هه‌ڵاواردن وه‌كو به‌رهه‌می پله‌وپایه‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان , له‌ پرۆسه‌ی دروست بوون و گیرساندنی جیاوازییه‌كاندا , ئه‌میش " واته‌ هه‌ڵاواردن " دروست ده‌بێت و ده‌گیرسێت . هه‌ڵاواردن , ته‌نانه‌ت له‌ نێوان دوو كه‌سیشدا , كه‌ یه‌كێكیان ده‌سه‌ڵاتی به‌ سه‌ر ئه‌وی تریاندا هه‌بێت , ئاماده‌یی هه‌یه‌ . هه‌ڵاواردن , به‌ده‌ر له‌ ویستی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات , له‌ ناو خودی ده‌سه‌ڵاتدا , خۆی لوول داوه‌ . ناكرێت له‌ مه‌یدانی په‌یوه‌ندییه‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا , سه‌روه‌ری هه‌بێت و هه‌ڵاواردن نه‌بێت . هیچ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتێك له‌ دنیادا نییه‌ كه‌ هه‌ڵاواردن پیاده‌ نه‌كات , له‌ به‌رانبه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ ژێر ڕكێفی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یدان . هیچ ڕابه‌رێكی حزبیی نییه‌ له‌ دنیادا بتوانێت بێ هه‌ڵاواردن , ڕابه‌رایه‌تییه‌كه‌ی كرده‌یی بكاته‌وه‌ . هه‌موو جۆره‌ ده‌سه‌ڵاتێك له‌ دنیادا , به‌ پێی بڕ و مه‌ودا و پیاده‌ بوونی , ڕایسستانه‌یه‌ ,, رَایسستانه‌یه‌ چونكه‌ هه‌ڵاواردن " جیاوازی كردن " له‌ هه‌ناویایه‌تی . هه‌ڵاواردن له‌ هیچ كات و شوێنێكدا چاره‌سه‌ر ناكرێت , ئه‌گه‌ر سه‌روه‌ری چاره‌سه‌ر نه‌كرێت . خه‌بات كردن به‌ دژی هه‌ڵاواردن , ده‌بێت خه‌بات كردن بێت به‌ دژی سه‌روه‌ری . خه‌بات كردنیش به‌ دژی سه‌روه‌ری , خه‌بات كردنه‌ به‌ دژی ده‌سه‌ڵات . ده‌سه‌ڵاتیش بۆ خۆی , به‌ یارمه‌تی سیستمی نوێنه‌رایه‌تی و عه‌قڵ سالاریی , به‌رهه‌مهێن و هه‌ڵگری ئه‌و تراژیدیایه‌یه‌ كه‌ مرۆڤایه‌تی ژیانی تیا ده‌باته‌ سه‌ر . هه‌ڵاواردن و سه‌روه‌ری , ژیان و مردنیان له‌گه‌ڵ یه‌كتریدایه‌ . هه‌موو جۆره‌ هه‌وڵدانێك بۆ سه‌روه‌ری , هه‌وڵدانه‌ بۆ هه‌ڵاواردن . هه‌ڵاواردن هه‌میشه‌ بنه‌مای دروست بوونی سه‌روه‌رییه‌ .
مه‌سه‌له‌ی عه‌قڵ و كاركرد وپێكهاته‌كانی , به‌جیا له‌وه‌ی كه‌ ئاڵۆز و هه‌مه‌لایه‌نه‌ و دژوارن ,, دۆزینه‌وه‌ی شوێنه‌كانی له‌ دیارده‌ی ده‌سه‌ڵاتدا و له‌وێشه‌وه‌ شیكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌ ناوه‌كییه‌كانی له‌گه‌ڵ خودی ئه‌و دیارده‌یه‌دا " واته‌ ده‌سه‌ڵات " , كارێكی هه‌روا ئاسان و سه‌رپێیی نییه‌ . عه‌قڵ له‌ بواری ده‌سه‌ڵاتدا , هه‌ر ته‌نیا ئامڕازی باڵانس پێكردنی ده‌سه‌ڵاتخوازیی و به‌دیهاتنه‌كانی نییه‌ له‌ مه‌یدانه‌ جیاوازه‌كانی سنووربه‌ندییه‌كانیدا ,, به‌ڵكو ئامڕازی زیندوو ڕاگرتنی ئه‌و ده‌سه‌ڵاتخوازییه‌شه‌ . ده‌سه‌ڵاتخوازیی لای مرۆڤه‌وه‌ نایه‌ته‌ مه‌یدانی پێزانین و پراكتیس كردنه‌وه‌ , ئه‌گه‌ر عه‌قڵ پێ به‌ پێی په‌یدابوون و گه‌وره‌ بوون و سه‌قامگیر بوونی " واته‌ هی ده‌سه‌ڵاتخوازیی " , له‌گه‌ڵیدا نه‌بێ و په‌لكێشی نه‌كات بۆ چوونه‌ پرۆسه‌ی خه‌مڵاندنیه‌وه‌ . له‌م نێوه‌دا هه‌ر ته‌نیا ئه‌وه‌نده‌ به‌س نییه‌ كه‌ عه‌قڵ به‌ به‌رده‌وامیی هه‌ناسه‌ ده‌به‌خشێته‌ ده‌سه‌ڵاتخوازیی و به‌ سنووربه‌ندییه‌كانیدا تێی ده‌په‌ڕێنێت ,, به‌ڵكو به‌شێكی بنه‌ڕه‌تی هه‌ر یه‌كێك له‌ پێكهاته‌كانی ده‌سه‌ڵاتیشه‌ . یه‌كێك له‌ گرفته‌كانی ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ویادایه‌ , كه‌ له‌ ناو عه‌قڵدا سیمای ده‌سه‌ڵات و له‌ ناو ده‌سه‌ڵاتدا عه‌قڵ هه‌یه‌ . هه‌رچه‌نده‌ بوونی عه‌قڵ له‌ ناو ده‌سه‌ڵاتدا , فره‌چه‌شنه‌ و خۆلێدان و ڕوونكردنه‌وه‌دان له‌ سه‌ری گرنگه‌ , به‌ڵام گرنگتر له‌وه‌ هه‌بوونی ڕووخساری ده‌سه‌ڵاته‌ له‌ ناو عه‌قڵدا و چوونه‌ پای قووڵ بوونه‌وه‌یه‌ تیایدا .
سه‌ركه‌وتن و كۆنترۆڵ كردن و ئۆرگه‌نایزبوون و گۆڕان و چێژبردن , كۆمه‌ڵێكن له‌و فاكته‌ر و به‌رئه‌نجامانه‌ی ده‌سه‌ڵات , كه‌ له‌ ناو خودی هه‌ر یه‌كێكیاندا عه‌قڵ ئاماده‌یه‌ و چاوساغی ڕاپه‌ڕاندنی كاره‌كانیه‌تی . لێره‌دا و له‌م ڕووه‌وه‌ ده‌رفه‌ت نییه‌ بۆ چوونه‌ ناو وورده‌كارییه‌كانی ئه‌م باسه‌وه‌ بۆ دۆزینه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی عه‌قڵ له‌گه‌ڵ هه‌ر یه‌كێكیاندا و پیشاندانی ڕۆڵ بینینی " واته‌ ڕۆڵ بینینی عه‌قڵ " له‌ پرۆسه‌ی چالاكییه‌كانیاندا و دواتریش كۆبوونه‌وه‌ و یه‌كگرتن و چاوساغییان " مه‌به‌ست له‌ عه‌قڵه‌كانه‌ " بۆ ده‌سه‌ڵات , به‌ڵام ده‌كرێت هه‌ندێك سه‌رنجی كورت و خێرا له‌م باره‌یه‌وه‌ بخرێته‌ ڕوو . له‌ پێناسه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا كه‌ بریتییه‌ له‌ هه‌بوونی هێز و به‌كارهێنانی بۆ سه‌روه‌ری , عه‌قڵ به‌ به‌ربڵاوی " فراوانی " له‌ ناو هه‌موو كونوقوژبنێكی ئه‌و پێناسه‌یه‌دا ئاماده‌یی هه‌یه‌ . له‌ چه‌ندایه‌تی و چۆنایه‌تی به‌كارهێنانی هێز و له‌ هه‌موو ئه‌و به‌شانه‌ی كه‌ سه‌روه‌ری پێك ده‌هێنن , عه‌قڵ نه‌ك هه‌ر بوونی هه‌یه‌ , به‌لكو توخمێكی چه‌لاكیشه‌ . ئه‌م عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌تانه‌ی ناو به‌شه‌كانی ده‌سه‌ڵات , جیاوازه‌ له‌و عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌ی ناو خودی ده‌سه‌ڵات خۆی . عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌ له‌ ڕێڕه‌وی به‌دیهاتنی ده‌سه‌ڵاتدا , به‌ شوێن مه‌رامێكه‌وه‌ یان كۆمه‌ڵێك مه‌رامه‌وه‌یه‌ و ڕێك له‌ به‌رانبه‌ر گه‌یشتن به‌و مه‌رام و مه‌رامانه‌وه‌ , پرۆسه‌ی چالاكییه‌كانی ده‌ست پێده‌كات و گه‌ڵاله‌ بوون و ده‌رهاتنیشی به‌ ئه‌نجام ده‌گات . سه‌باره‌ت به‌ عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌ته‌كانیش , به‌ده‌ر له‌ هۆشیاری بكه‌ر " مرۆڤه‌كه‌ " , سیستیماتیكانه‌ تێكهه‌ڵكێشی پێكهاته‌كانی ده‌سه‌ڵات ده‌بن . ئه‌م عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌تانه‌ , بناغه‌ی لێوه‌هه‌ڵسانی عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌ن . پێكهاته‌كانی ده‌سه‌ڵات , ئه‌گه‌ر عه‌قڵ له‌ هه‌ناویاندا نه‌بێت " مه‌به‌ست له‌ عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌ته‌كانه‌ " , ده‌بنه‌ كۆمه‌ڵێك پێكهاته‌ی مردوو . له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك پێكهاته‌ی مردووشدا , بێگومان نه‌ ده‌سه‌ڵات دروست ده‌بێت و نه‌ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌ش . ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی كه‌ له‌ نێوان عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌ته‌كان و عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا هه‌یه‌ , یان به‌ واتایه‌كی دی له‌ ناو پێكهاته‌كانی ده‌سه‌ڵات و خودی ده‌سه‌ڵات خۆیدا هه‌یه‌ , په‌یوه‌ندییه‌كی بناغه‌یی و ژیان ئامێزه‌ بۆ ده‌سه‌ڵات . عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌ته‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا و هه‌ر هه‌مووشیان له‌گه‌ڵ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا , له‌ ناو ده‌سه‌ڵاتدا چۆن یه‌ك ده‌گرنه‌وه‌ ؟ له‌ پێشدا عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌ته‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا یه‌ك ده‌گرن و دوایی ده‌چن له‌گه‌ڵ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا یه‌ك بگرن , یان هه‌ر یه‌كه‌ و له‌ شوێنی خۆیه‌وه‌ له‌گه‌ڵ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا یه‌ك ده‌گرێت ؟ ئه‌ی عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌تییه‌كان له‌ ناو خۆیاندا گرووپی بچوك بچوك پێك ناهێنن , تا له‌و ڕێگایه‌وه‌ له‌گه‌ڵ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا یه‌ك بگرنه‌وه‌ ؟ ئه‌گه‌ر ئه‌و گرووپكارییه‌ له‌ ناو عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌ته‌كاندا هه‌بێت , چۆن گروویه‌كان له‌ یه‌كتری جیا ده‌بنه‌وه‌ و چۆن چۆنیش بۆ یه‌كگرتن له‌گه‌ڵ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا , ڕیزبه‌ندی " ڕیز به‌ستن " ده‌كه‌ن ؟ یه‌كگرتنی ئه‌م عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌تانه‌ , چ به‌ شێوه‌ی تاك بێت یان به‌ شێوه‌ی گرووپ له‌گه‌ڵ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا , له‌ یه‌ك كاتی دیاریكراودا و له‌پڕ ده‌بێت , یان كاته‌كانیان جیاواز و یه‌كگرتنه‌كانیش به‌رنامه‌ڕێژیی ده‌بن ؟ عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌ته‌كان , ئاره‌زوومه‌ندانه‌ ده‌چن بۆ یه‌كگرتنه‌كان له‌گه‌ڵ عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌دا , یان عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌ به‌ زه‌بری هێز نواندن له‌ خۆیدا ئه‌یانتوێنێته‌وه‌ ؟
ئه‌مانه‌ كۆمه‌ڵێكن له‌و پرسیارانه‌ی كه‌ چاوه‌ڕوانی وه‌ڵام ده‌كه‌ن . من نازانم له‌ پرۆسه‌ی درێژ بوونه‌وه‌ی نووسینه‌كانمدا و له‌ شوێنی تردا ده‌چمه‌وه‌ سه‌ر وه‌ڵامدانه‌وه‌ به‌م پرسیارانه‌ یان نا , به‌ڵام له‌ كاتی ئێستادا و له‌م ووتاره‌دا , ده‌رفه‌ت ناڕه‌خسێت . بابه‌تێكی تر كه‌ به‌ په‌یوه‌ند به‌م عه‌قڵ و ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ دێته‌ گۆڕێ , خاوه‌نداریه‌تی یه‌كێكیانه‌ بۆ ئه‌وی تریان " واته‌ یان عه‌قڵ خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتخوازی بێت , یان ده‌سه‌ڵاتخوازی خاوه‌نی عه‌قڵ بێت " یان هاتنی سه‌ربه‌خۆی هه‌ردووكیانه‌ بۆ ناو یه‌ك كایه‌ی هه‌ڵسووڕان و له‌وێشه‌وه‌ ئاوێزان بوونیانه‌ به‌ یه‌كتری ؟ ئه‌گه‌ر عه‌قڵ خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتخوازیی " ده‌سه‌ڵاتخوازیی خواستێكی ده‌روونی مرۆڤه‌ " بێت , ئه‌وا كۆمه‌لًَێك پرسیار بۆ وه‌ڵام وه‌رگرتنه‌وه‌ قووت ده‌بنه‌وه‌ " ڕاست ده‌بنه‌وه‌ " . له‌و پرسیارانه‌ی كه‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌كرێت : بۆ عه‌قڵ خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتخوازییه‌ ؟ پرۆسه‌ی ڕوودانی خاوه‌ندارێتییه‌كه‌ چۆن چۆنییه‌ ؟ مه‌رامی عه‌قڵ له‌ پشتی ئه‌م خاوه‌نداریه‌تییه‌وه‌ چییه‌ ؟ عه‌قڵ خۆی ئه‌مه‌ ده‌كات , یان پێی ده‌كه‌ن ؟ ئه‌گه‌ر به‌ زۆر عه‌قڵ ده‌كرێت به‌ خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتخوازیی , ئه‌و هێزه‌ یان ئه‌و هێزانه‌ كێیه‌ و كامانه‌ن ؟ كاتی ڕوودانه‌كه‌ی , چركه‌ساتێكه‌ یان مێژوویه‌كی پڕ له‌ چركه‌ساته‌ ؟ كه‌ی و چۆن كۆتایی به‌م خاوه‌نداریه‌تییه‌ دێت ؟ پاش كۆتایی هاتن به‌ خاوه‌نداریه‌تییه‌كه‌ی , چی ڕوو ده‌دات ؟ په‌یوه‌ندی ئه‌م خاوه‌نداریه‌تییه‌ی عه‌قڵ بۆ ده‌سه‌ڵاتخوازیی له‌گه‌ڵ پێناسه‌كه‌ی عه‌قڵ خۆیدا چییه‌ ( پێناسه‌ی عه‌قڵ : ئامڕازی باڵانسه‌ له‌ نێوان ئاره‌زووه‌كان و به‌دیهاتنه‌كانیاندا . ئه‌ڵبه‌ته‌ له‌ نووسینه‌كانی ئه‌م دواییانه‌مدا ئه‌وه‌ش دراوه‌ته‌ ده‌م ئه‌م پێناسه‌یه‌ , كه‌ عه‌قڵ ئامڕازی زیندوو ڕاگرتنیشیانه‌ " واته‌ زیندوو ڕاگرتنی ئاره‌زووه‌كان " ) ؟ ئه‌م پرسیارانه‌ی سه‌ره‌وه‌ , له‌مه‌ڕ ئه‌گه‌ری خاوه‌نداریه‌تی عه‌قڵه‌وه‌ بوو بۆ ده‌سه‌ڵاتخوازیی . خۆ ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتخوازیی خاوه‌نی عه‌قڵ بێت , ئه‌وا دیسانه‌وه‌ كۆمه‌ڵێك پرسیاری دیكه‌ی له‌و بابه‌ته‌ی سه‌ره‌وه‌ , ڕێچكه‌ ده‌به‌ستنه‌وه‌ . ئه‌ڵبه‌ته‌ من له‌ ووتاره‌كانی پێشوومدا , باسم له‌وه‌ كردووه‌ كه‌ نه‌ عه‌قڵ خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتخوازییه‌ و نه‌ ده‌سه‌ڵاتخوازییش خاوه‌نی عه‌قڵه‌ , به‌ڵكو هه‌ردووكیان ده‌چنه‌ خانه‌ی به‌شه‌ بوونیه‌ ناوه‌كییه‌كانه‌وه‌ " به‌شه‌ بوونییه‌ ناوه‌كییه‌كان بریتین له‌ خواسته‌ ده‌روونییه‌كان و خه‌یاڵ و عه‌قڵ و ....هتد" .
عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌تییه‌كان و عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌ , له‌ ڕاستیدا له‌ ناو بازنه‌ی ده‌سه‌ڵات و پێكهاته‌كانیدا , ئاوا لای منه‌وه‌ ده‌ناسرێن ,, ئه‌گینا له‌ ده‌ره‌وه‌ی پێناسه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا , كۆمه‌ڵێك عه‌قڵی سه‌ربه‌خۆ و له‌ هه‌مان كاتیشدا ئاوێزانن به‌ شێوه‌ی دی به‌ یه‌كتری . له‌ ووشه‌ی سه‌ركه‌وتندا , گۆڕان و پێكه‌نین و چێژ بردن و ژێركه‌وتن و به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ و ...هتد بوونیان هه‌یه‌ . له‌ ووشه‌ی پێكه‌نیندا , سه‌ركه‌وتن و خۆشبه‌ختیی و گریان و گۆڕان و ...هتد بوونیان هه‌یه‌ . له‌ هه‌موو ووشه‌یه‌كدا كۆمه‌ڵێك ووشه‌ی دیكه‌ هه‌ن . یانی هه‌موو ووشه‌یه‌ك له‌ ناو خۆیدا سیستماتیكه‌ . به‌ واتایه‌كی دی , هه‌موو ووشه‌یه‌كی تاك , كۆمه‌ڵێك ووشه‌ به‌ندن پێیه‌وه‌ . كه‌واته‌ هه‌موو ووشه‌یه‌ك كۆبه‌نده‌ . هه‌موو ووشه‌یه‌كی تاك كه‌ كۆبه‌نده‌ , خۆیشی " واته‌ ووشه‌ تاكه‌كه‌ " ده‌بێته‌وه‌ به‌ ووشه‌یه‌ك له‌ هه‌موو ئه‌و كۆبه‌ندییانه‌ی كه‌ هه‌ر یه‌كێك له‌ ووشه‌كانی كۆبه‌ندییه‌كه‌ی خۆی " واته‌ كۆبه‌ندی ووشه‌ تاكه‌كه‌ " دروستی ده‌كات . ده‌سه‌ڵات وه‌كو ووشه‌یه‌كی تاكی كۆبه‌ند له‌ ناو خودی خۆیدا ئاوێزانه‌ به‌ كۆمه‌ڵێك ووشه‌ی دیكه‌وه‌ , كه‌ من ئه‌و ووشانه‌م , به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی , له‌ ووشه‌ی سه‌روه‌ریدا كۆكردووه‌ته‌وه‌ . به‌ ڕای من هه‌رچی ووشه‌ هه‌یه‌ " ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم به‌ شێوه‌یه‌كی ڕه‌ها , ئه‌وا ده‌توانم بڵێم به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی " , هه‌موویان تاكی كۆبه‌ندن . ئه‌و عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌تییانه‌ی پێكهاته‌كانی ده‌سه‌ڵات , بریتین له‌و عه‌قڵانه‌ی كه‌ كۆبه‌ندییه‌كه‌یان له‌ ووشه‌ی ده‌سه‌ڵاتدا دروست كردووه‌ . عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌ش , عه‌قڵی ووشه‌ تاكه‌كه‌یه‌ كه‌ خودی ده‌سه‌ڵات خۆیه‌تی . یانی هه‌موو ووشه‌یه‌ك كه‌ تاكی كۆبه‌نده‌ خاوه‌نی عه‌قڵێكی گه‌وره‌ و گشتییه‌ كه‌ هی ووشه‌ ئه‌سڵییه‌كه‌یه‌ و به‌ تاك ده‌یناسینه‌وه‌ له‌ تاكی كۆبه‌نددا , وه‌ عه‌قڵه‌ وورد و تایبه‌تییه‌كانیش كه‌ هی ئه‌و ووشانه‌ن كۆبه‌ندییه‌كه‌یان دروست كردووه‌ , هه‌ر به‌ كۆبه‌ند ده‌یانناسینه‌وه‌ له‌ هه‌مان ووشه‌ی تاكی كۆبه‌ندا . به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه‌ جێگای سه‌رنجه‌ , عه‌قڵه‌ گه‌وره‌ و گشتییه‌كه‌ خۆی , بریتییه‌ له‌ كۆی عه‌قڵه‌ وورد و تایبتییه‌كان و شێوه‌یه‌كی جیاواز له‌ به‌رانبه‌ر هه‌موویاندا به‌ خۆیه‌وه‌ ده‌گرێت . مانای ووشه‌ش هه‌ر به‌ هه‌مان شێوه‌ بریتییه‌ له‌ كۆی مانا وورد و تایبه‌تییه‌كانی ووشه‌كانی ناو كۆبه‌نده‌كه‌ . وه‌ چۆن له‌ ووشه‌ی تاكی كۆبه‌ندا یه‌ك عه‌قڵ و یه‌ك مانای گه‌وره‌ و گشتیی ده‌رده‌كه‌وێت , سه‌باره‌ت به‌ ده‌نگ و مۆسیقاش هه‌ر هه‌مان شته‌ . ئه‌و تیۆرییه‌ی كه‌ باس له‌ زمان ده‌كات وه‌كو جیاكاری و بوونی ووشه‌كان ده‌باته‌وه‌ سه‌ر جیاكارییه‌كانیان , ته‌نها له‌ یه‌ك لاوه‌ ڕاستییه‌كان ده‌پێكێت . واته‌ په‌ی به‌ یه‌ك ڕاستیی بردووه‌ له‌ ووشه‌دا نه‌ك به‌ هه‌موو ڕاستییه‌كان . ڕاسته‌ جیاكاری بۆ ناسینه‌وه‌ی ووشه‌ گرنگه‌ , به‌ڵام له‌و گرنگتر , تاكی كۆبه‌نده‌ . له‌ تێگه‌یشتن له‌ تاكی كۆبه‌نده‌وه‌ , تێگه‌یشتن له‌ ووشه‌ به‌ ده‌ست دێت , نه‌ك له‌ تێگه‌یشتن له‌ جیاكارییه‌وه‌ . جیاكاری خۆی به‌شێكه‌ له‌ ناو تاكی كۆبه‌ندا .
دۆزینه‌وه‌ی سیمای ده‌سه‌ڵات له‌ عه‌قڵدا دژوار نییه‌ . ئه‌م تێگه‌یشتنه‌ , جگه‌ له‌وه‌ی له‌ باری لۆژیكییه‌وه‌ دروست دێته‌وه‌ ¸په‌ی بردنیشه‌ به‌ په‌یوه‌ندییه‌ ناوه‌كییه‌كانی نێوانیشیان .
به‌ ئامڕاز بوونی عه‌قل َبۆ باڵانس پێكردنی خواستی ده‌روونی مرۆڤ و به‌دیهاتنه‌كانی , كه‌ له‌ سنووربه‌ندییه‌كاندا به‌رجه‌سته‌ ده‌بێته‌وه‌ ,,ده‌سه‌ڵات وه‌كو ئامڕازی جێبه‌جێ كردن , له‌ هه‌ناویدا بوونی هه‌یه‌ . ئه‌وه‌ عه‌قڵه‌, كه‌ نه‌خشه‌ داده‌ڕێژێت بۆ به‌دیهاتنی ئاره‌زوویه‌كی مرۆڤ , یانی كارێك له‌ چوارچێوه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كدا به‌ ئه‌نجام ده‌گه‌یه‌نێت , . له‌ پشتی هه‌موو به‌ ئه‌نجام گه‌یاندنی كارێكه‌وه‌ , سه‌روه‌رییه‌ك بوونی هه‌یه‌ . ئه‌گه‌ر كار له‌ پرۆسه‌ی به‌كارهێنانی هێزدا , به‌ شوێن مه‌رامێكه‌وه‌یه‌ و پێی ده‌گات ,, یانی سه‌روه‌رییه‌ك , جا بۆ هه‌ر كه‌سێك بێت , به‌ ده‌ست هاتووه‌ . كه‌ له‌ پرۆسه‌ی به‌كارهێنانی هێزدا , سه‌روه‌ری به‌ده‌ست بێت , یانی ده‌سه‌ڵاتێك هاتووه‌ته‌ به‌رهه‌م . هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ له‌ ناو عه‌قڵدا , بوونێكی كۆنكرێتیی " عه‌ینیی " نییه‌ , وه‌ك ده‌سه‌ڵاته‌ عه‌ینی و به‌كارهاتووه‌كه‌ی ناو په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان ,, به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتی نێوان مرۆڤه‌كان له‌ كۆمه‌ڵگادا , له‌ رَاستیدا گوێزانه‌وه‌ی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی ناو عه‌قڵه‌ بۆ مه‌یدانی په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان . عه‌قڵ وه‌كو یه‌كێك له‌ به‌شه‌ بوونییه‌ ناوه‌كییه‌كان كه‌ له‌ خه‌یاڵه‌وه‌ بۆ به‌ ئه‌نجام گه‌یاندنی سنووربه‌ندییه‌كان و له‌ پێناوی خۆویستنی مرۆڤدا , دێته‌ به‌رهه‌م ,, بێ هه‌بوونی سیمای ده‌سه‌ڵات له‌ ناویدا , ناتوانێت وه‌كو بوویه‌كی پێویست و به‌كه‌ڵك , هه‌ڵسووڕێت و چالاكییه‌كانی بباته‌ پێشه‌وه‌ . نه‌خشه‌ داڕشتنی عه‌قڵ له‌ دووتوێی هه‌لومه‌رجێكی دیاریكراودا و بۆ دروست كردنی سنووربه‌ندییه‌ك , كه‌ له‌ پێناوی هاتنه‌دی خواستێكی ده‌روونیدایه‌ , یانی له‌ باری تیۆرییه‌وه‌ ده‌چێته‌ پرۆسه‌ی به‌ ئه‌نجام گه‌یاندنی كارێكه‌وه‌ كه‌ پێداویستییه‌ك پڕ ده‌كاته‌وه‌ و سه‌روه‌رییه‌كیش بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی به‌رهه‌م ده‌هێنێت . هیچ كارێك له‌ دنیادا ده‌ستی پێ نه‌كردووه‌ و به‌ ئه‌نجام نه‌گه‌یشتووه‌ , ئه‌گه‌ر عه‌قڵ بڕیاری له‌ سه‌ر نه‌دابێت . هه‌میشه‌ عه‌قڵ بڕیاری داوه‌ , جا كار كراوه‌ . خودی بڕیاردان خۆی ده‌سه‌ڵاته‌ . ماده‌م له‌ ناو عه‌قڵدا بڕیار هه‌یه‌ , یانی له‌ ناو عه‌قڵدا ده‌سه‌ڵات هه‌یه‌ . یه‌كێك له‌ توخمه‌كانی عه‌قڵ , به‌ ئاگا بوونه‌ . ئه‌م به‌ ئاگا بوونه‌ , جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ كرۆكی بزووتنه‌وه‌ " حه‌ره‌كه‌ " له‌ دیارده‌ی عه‌قڵدا پێك ده‌هێنێت , سیمای ده‌سه‌ڵاتیش له‌ ناویدا جێكه‌وته‌یه‌ . لۆژیك كه‌ ئامڕازی "پێوان "ه‌ له‌ عه‌قڵدا , به‌ زۆریی له‌م " به‌ ئاگابوون " ه‌وه‌ , سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت . به‌ئاگابوون و لۆژیك و ده‌سه‌ڵات , له‌ پێكهاته‌كانی عه‌قڵن . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه‌ , به‌ئاگابوون , پێكهاته‌یه‌كی عه‌قڵه‌ , هێزی بزوێنه‌ریشه‌ تیایدا " واته‌ له‌ ناو عه‌قڵدا " . نه‌خشه‌ داڕشتنی عه‌قڵ و بڕیاردان تیایدا , له‌ بناغه‌دا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌م توخمی " به‌ئاگابوون " ‌ه‌ .
ئه‌وه‌ی كه‌ عه‌قڵ و ده‌سه‌ڵاته‌ تاكایه‌تی و سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان به‌ یه‌كه‌وه‌ ده‌به‌ستێته‌وه‌ , له‌ لایه‌نێكیدا ئه‌م سیمای ده‌سه‌ڵاته‌یه‌ له‌ ناو عه‌قڵدا ,, وه‌ له‌ لایه‌نێكی دیكه‌شیدا " به‌جیا له‌وه‌ی كه‌ عه‌قڵ به‌ شێوه‌یه‌كی گشتی جه‌وهه‌ری ده‌سه‌ڵات پێك ده‌هێنێت " خول خواردنی عه‌قڵ و ده‌سه‌ڵاته‌ به‌ ده‌وری خۆویستنی مرۆڤدا . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه‌ سیمای ده‌سه‌ڵات له‌ ناو عه‌قڵدا هه‌یه‌ , عه‌قڵیش بۆ خۆی توخمێكی ناو ده‌سه‌ڵاته‌ .
من لێره‌دا نامه‌وێت بچمه‌ ناو درێژه‌ پێدانی زیاتره‌وه‌ , چونكه‌ ووتاره‌كه‌م له‌ بناغه‌دا بۆ ئه‌م باسه‌ ته‌رخان نه‌كراوه‌ . مه‌سه‌له‌ی عه‌قڵیش وه‌كو توخمێكی ناو ده‌سه‌ڵات , لێره‌دا كۆتایی پێ ده‌هێنم و ده‌چمه‌ سه‌ر توخمێكی دیكه‌ی كه‌ گۆڕانه‌ .
به‌كار هێنانی هێز له‌ لایه‌نێكیدا , دروست كردنی گۆڕانكارییه‌ . جا ئه‌و گۆڕانكارییه‌ به‌ چ پله‌یه‌ك بێت و چ پانتاییه‌ك داگیر بكات , هاوكێشه‌كه‌ لاسه‌نگ ناكات . ناكرێت هێز به‌كار بێت و گۆڕانكاری په‌یدا نه‌بێت . هه‌موو به‌كارهێنانی هێزێك , گۆڕانكاری له‌ پرۆسه‌ و ئه‌نجامیدا " واته‌ پرۆسه‌ و ئه‌نجامی به‌كارهێنانی هێز " به‌شداره‌ . گۆڕان له‌ ووشه‌ی سه‌روه‌ریشدا ئاماده‌یه‌ . ماده‌م سه‌روه‌ری هه‌یه‌ , یانی گۆڕانكارییه‌ك ڕوویداوه‌ . گه‌وره‌یی و فراوانی گۆڕانكاری له‌ ده‌سه‌ڵاتدا , به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ گه‌وره‌یی و فراوانی به‌كارهێنانی هێز و به‌ده‌ست هاتنی سه‌روه‌رییه‌وه‌ . تا هێزه‌كه‌ زۆرتر بێت و دروستتر به‌كار بێت و ئاراسته‌ی ڕوو له‌سه‌ری باشتر بگرێته‌ به‌ر , مه‌ودای گۆڕانكارییه‌كه‌ فراوانتر و سه‌روه‌رییه‌كه‌ش گه‌وره‌تر و جێگیرتر ده‌بێت . سه‌روه‌ری كه‌ خۆی به‌رئه‌نجامی به‌كارهێنانی هێزه‌ له‌ سه‌ر به‌رنامه‌ڕێژیی عه‌قڵ , به‌ مانای به‌ده‌ستهێنانی گۆڕانكارییه‌كه‌ له‌ كێشه‌ و هه‌لومه‌رجێكی دیاریكراودا . گۆڕان , ووشه‌یه‌كی ناو كۆبه‌نده‌كه‌ی سه‌روه‌رییه‌ , كه‌ سه‌روه‌ریش بۆ خۆی تاكه‌ كۆبه‌نده‌كه‌یه‌ . به‌كارهێنانی هێز و سه‌روه‌ری , كه‌ پرۆسه‌ و به‌رئه‌نجامن , هه‌ڵگری گۆڕانكارییه‌كیشن كه‌ ده‌یهێننه‌ به‌رهه‌م . گۆڕانكاری , ده‌رهاویشته‌یه‌كی زیاده‌ نییه‌ له‌ ناو ده‌سه‌ڵاتدا , به‌ڵكو له‌ هه‌ناوی ده‌سه‌ڵاتدا به‌شێك له‌ پرۆسه‌كه‌ و یه‌كێك له‌ پێكهاته‌كانیه‌تی . ئه‌ڵبه‌ته‌ كات و شوێن و هه‌لومه‌رج و بزووتنه‌وه‌ " خه‌ره‌كه‌ " , له‌و توخمانه‌ن كه‌ ڕۆڵی تایبه‌تی حۆیان هه‌یه‌ له‌ پێگه‌یاندنی گۆڕانكاریدا . گۆڕانكاری له‌ ناو خودی ده‌سه‌ڵاتدا , سه‌ربه‌خۆ بوون و په‌یوه‌ست بوونی , له‌ یه‌ك پرۆسه‌ی به‌رده‌وامدا , به‌ یه‌كتریدا ئاڵاوون .
چێژ وه‌رگرتن , یه‌كێك له‌ هۆكاره‌كانی به‌ ده‌ست هێنانی ده‌سه‌ڵاته‌ . له‌ ناو خودی ده‌سه‌ڵاتدا جێكه‌وته‌یه‌ . له‌ دووتوێی خواسته‌ ده‌روونییه‌كاندا , ده‌بێته‌ یه‌كێك له‌ پێكهاته‌كانی به‌شه‌ بوونیه‌ ناوه‌كییه‌كان . وه‌لانانی چێژ وه‌رگرتن له‌ ده‌سه‌ڵاتدا , یانی وه‌لانانی ده‌سه‌ڵات خۆی . هه‌موو خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتێك به‌ گوێره‌ی بڕی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی , مه‌زنایه‌تییه‌كه‌ی خۆی ده‌بینێت . ئه‌م مه‌زنایه‌تییه‌ , شۆروشه‌وقێك ده‌باته‌ ناخیه‌وه‌ , كه‌ هه‌موو چركه‌ساتێكی , چێژ وه‌رگرتنێكه‌ . گرنگیدان به‌ قسه‌ی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات , ڕێز گرتن له‌ كه‌سایه‌تییه‌كه‌ی , ڕاپه‌ڕاندنی كاره‌كان بۆی , پیشاندانی ملكه‌چی له‌ ئاستیدا ,, ئه‌مانه‌ هه‌موو له‌و ئامڕازانه‌ن كه‌ چێژ وه‌رگرتن له‌ ژیان , ده‌به‌خشنه‌ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات . ئه‌و مه‌زنایه‌تییه‌ی كه‌ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات به‌ سه‌ر خه‌ڵك و هه‌وادارانی خۆیدا پیاده‌ی ده‌كات , كاكڵه‌ی چێژ وه‌رگرتنێكه‌ كه‌ ئاماده‌ نییه‌ , ئه‌گه‌ر بۆ چركه‌یه‌كیش بێت , له‌ ده‌ستی خۆی بدات . دووكه‌رت بوون له‌ حزبه‌كاندا " به‌ هه‌موو حزبه‌ كۆمۆنیسته‌كانیشه‌وه‌ له‌ سه‌رانسه‌ری دنیادا " , هه‌میشه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتخوازیی ڕابه‌ره‌كانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت . ده‌سه‌ڵاتخوازیی له‌ پرۆسه‌ی به‌رجه‌سته‌ بوونه‌وه‌ی خۆیدا كه‌ به‌رهه‌م هێنانی ده‌سه‌ڵاته‌ , سامانه‌ مادیی و مه‌عنه‌وییه‌كانیش له‌گه‌ڵ خۆیدا به‌رهه‌م ده‌هێنێت . ئه‌م سامانه‌ مادیی و مه‌عنه‌وییانه‌ له‌ ناو حزبه‌ ڕاست و چه‌په‌كانی دنیادا , بناغه‌ی كاری ڕابه‌ره‌كان پێك ده‌هێنێت . چێژ بردن له‌ ده‌سه‌ڵات , به‌جیا له‌وه‌ی چێژ بردنه‌ له‌ هاتنه‌دی ئاره‌زووی ده‌سه‌ڵاتخوازیی چێژ بردنیشه‌ له‌و سامانه‌ مادیی و مه‌عنه‌وییانه‌ش كه‌ ده‌سه‌ڵات له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌یانهێنێت .
له‌ ووشه‌ی سه‌روه‌ریدا , نه‌ك هه‌ر ته‌نیا سه‌ركه‌وتن و كۆنترۆڵ و ئۆرگه‌نایز بوون و هه‌ڵاواردن و عه‌قڵ و گۆڕان و چێژ وه‌رگرتن , كۆبوونه‌ته‌وه‌ ,, به‌ڵكو چه‌ندین ووشه‌ی دیكه‌ی وه‌كو بزووتنه‌وه‌ و كات و شوێن و ده‌ستكه‌وت و خۆنواندن و مێژوو ....هتد له‌گه‌ڵیاندا , ئاماده‌ییان هه‌یه‌ . چوونه‌ ناو شیكردنه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و ووشانه‌ی كه‌ له‌گه‌ڵ سه‌روه‌ریدا و له‌ ناو خودی ئه‌و سه‌روه‌رییه‌دا , هه‌موانییه‌ك پێك ده‌هێنن ,, من و خوێنه‌ر ده‌باته‌ مه‌یدانێكی دیكه‌ و باسێكی جیاوازتره‌وه‌ كه‌ مه‌یدان و باسی تاكی كۆبه‌نده‌ . نه‌ به‌ ڕه‌وای ده‌زانم , له‌م ووتاره‌دا , زیاتر بچمه‌ پای درێژه‌دانه‌وه‌ به‌ تاكی كۆبه‌ند , وه‌ نه‌ پێویست بوونی زیاتریش له‌م ڕووه‌وه‌ ده‌بینم بۆ شۆڕبوونه‌وه‌ به‌ ناو ووشه‌ی سه‌روه‌ریدا .
هێز كه‌ ووزه‌یه‌كی وه‌به‌رهاتووی چالاكییه‌كانی كۆمه‌ڵێك له‌ ئه‌ندام و كۆئه‌ندامه‌كانی له‌شی مرۆڤن , له‌ به‌كارهێنانیدا كار و له‌ دروست كردنی سه‌روه‌ریشدا , ده‌سه‌ڵات دروست ده‌كات . ده‌سه‌ڵاتی مرۆڤه‌كان له‌ به‌رانبه‌ر یه‌كتریدا , پاشكۆی ده‌سه‌ڵاتی مرۆڤه‌كان خۆیانن له‌ به‌رانبه‌ر سروشتدا . ئه‌گه‌ر له‌ لایه‌نێكیدا چاره‌سه‌ر نه‌كردنی كێشه‌ی ده‌سه‌ڵات له‌ نێوان مرۆڤه‌كاندا " واته‌ مرۆڤه‌كانی هه‌ر هه‌موو دنیا " بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ هه‌ژاریی و ده‌ستكورتی عه‌قڵ له‌و بواره‌دا , ئه‌وا له‌ لایه‌نێكی تریدا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ بێتوانایی مرۆڤ له‌ به‌رانبه‌ر سروشتدا . به‌و ڕاده‌یه‌ی مرۆڤه‌كان له‌ ململانێیاندا له‌گه‌ڵ سروشتدا ده‌چنه‌پێشه‌وه‌ , به‌و ڕاده‌یه‌ ده‌رگیرییان له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا كه‌م ده‌بێته‌وه‌ .

بژار 29\01\2007
 


 

           

 

01/07/2012

 

goran@dengekan.com

 

dengekan@yahoo.com