دةستور :   "بةلًَص"   يان   "نا"  ؟

   

(بةشي يةكةم)

     ئيسماعيل ئيبراهيم رِواندزي

سةرةتا حةزدةكةم بة خوصنةري بةرصز رِاطةيةنم كة بؤ ئةوةي من و ئصوةش بتوانين ولآمي ئةو ثرسيارة ضارةنووسازةي سةرةوة بدةينةوة دةبص كةمصك تاقةتتان هةبص  لةطةلًَ من ثصكةوة طةشتصك بكةين بةناو رِةشنووسي دةستوري عصراق كة قةرارة لة 15 مانطي ئؤكتؤبةر 2005 بخرصتة بةردةم خةلَكي عصراق بؤ ئةوةي لة رِاثرسيةكدا برِياري خؤي لةسةر بدا . ديارة حةز دةكةم ئةوةش بلصم كة من هةولَدةدةم تا رِؤذي 15 ي ئةم مانطة لةطةلَتان بم بؤ ئةوةي لايةنةكاني ئةم دةستوورة ، بة طوصرةي تصطةيشتني خؤم ، رِؤشن بكةمةوة و يارمةتي ئصوةش بدةم كة زؤرترين سوود وةربطرن لة برِياري دةنطداني ئازادانةي خؤتان ، ض بة "بةلَص"  يان  بة "نا" ، لة رِاثرسي دةستووردا .

قسةيةك كة دةبص بكرص!

زؤربةي كات لةسةر سايتة كوردييةكان ضاومان دةكةوص بة تصطةيشتن و لصكدانةوة و ئاكامي نارِؤشن سةبارةت بة دةستوري ثصشنياركراوي عصراق كة لة زؤربةي حالةتدا بةرهةمي مشتومرِي تصطةيشتنصكي ئايدؤلؤجيانةية لة ثرؤسةي دةستووردا  . ناوةرِؤكي ئةو خيتابة سةبارةت بة دةستور ئةوةية : دةستووري ثصشنياركراوي عصراق بصجطة لة بة قانووني كردني ذصردةستةيي كورد و زينداني كردنةوةي طةلي كورد جارصكي تر لة ضواضصوةي عصراق هيضي تر نيية  و رصبةراني كورد تةنها بؤ بةرذةوةندي تاكي خؤيان و داردةستةكةيان سوودي لصوةردةطرن و بةكاري دصنن . بة كورتي ئةو كةسانة دةيانةوص ئةوة بطةيةنن بة خوصنةر كة هيض شتصكي نوص بؤ بةرذةوةندي كوردستان لة دةستووردا نةهاتوة كة ذيان و طوزةراني باش بكا . بؤية داوا دةكةن لة هاولآتياني كوردستان كة دةستوورةكة بة شتة ضاك و خراثةكانةوة رِةت بكةنةوة و بة "نا" دةنط بدةن . تةنانةت ئةو شتانةش كة لة دةستورةكةدا هاتوون سةبارةت بة ماف و ئازاديةكاني طةلي كوردستان  بةبص بايةخ سةيردةكةن . كاتصكيش مرؤظصكي سادة هةلبستص و بة سسةرسورِمانةوة بثرسص : ئةي ئةلَتةرناتيف ضي ية ؟ ئةوا كةس ني ية ولآمصكي لؤجيك و واقعي بداتةوة .

       خيتابي ئةم جؤرة خةلَكانة لة دذي دةستووري عصراق خاوةن ئاسؤ و ئامانجصكي رِؤشنكةرةوةش  نيية ضونكة كاريطةري ئةم خيتابة تةنها ئةوةية كة مرؤظة سادةكان بةو ئةنجامة دةطةيةنص :  هيض شتصك لة ئالَوطؤرِةكاني ئةم دواييةي عصراق ناتوانرص بؤ كورد بةدةست بهصنرص و سيستةمي ئصستا هةمان سيستةمي كؤنة و كورد ناتوانص بة هيض ئةنجامصك بطات بؤ بةدةستهصناني مافةكاني ضونكة هةموو كةس دوذمنمانة و رِابةراني كورديش خؤفرؤشن و ئةم دةستوورةش بصجطة لة طةمةيةكي سةراني عصراقي نوص هيضي تر نيية . لصرةداية كة مةترسي ئةم جؤرة خيتابة بصجطة لة خزاندن و ثالَناني مرِؤظي كورد بةرةو نائومصدي لة ذيان و سةركةوتن ، و ديتني خةباتي كورد بة تونصلصكي درصذي تاريك ، هيضي تر نيية . ئةم خيتابة ئةطةرضي ئيدعاي شؤرشطصريةتي و دلَسؤزي بؤ طةلي كوردستان دةكات بةلآم لة رِاستيدا بصجطة لة برةوثصداني خؤشباوةري لة ناو خةلَك و بةرضاولصلكردني بؤ نةديتني واقع و هاوسةنطي هصزةكان لة مةيداندا هيضي تري ثص نيية .

     كصشةكة لةوةدا نيية كة كةسصك يان نووسةرصك دةستوورةكة رِةتدةكاتةوة ، ضونكة ثصمواية هةموو كةس دةبص ئازاد بصت لة دةرِبرِيني رِاي خؤيدا . بةلَكو كصشةكة لةوةداية كاتصك نووسةرصك بة دةنطصكي بةرز هاوار دةكا "نا" بؤ دةستوور و سيفةتي خؤفرؤشي بة دةستوورةكة و بةرطريكةراني دةستوورةكةش ، بةبص دةليلصكي رِؤشن ، دةلكصنص ، ئةوا رصك لةو كاتةدا ثلميكي سالم و عةقلاني شوصني خؤي ضؤل دةكا و بيانووة ئايدؤلؤجيةكان بؤ تةبريري نائةخلاقيانة و نامرؤظانةي بةرامبةر سةردةردصنص و خودي مةسةلةكة بةرطصكي ئةفسووناوي داثؤشراو بة ململانصي سيمبؤلةكان وةردةطرص و هاوكصشةكةش بةم جؤرةي لصدصت : دةنطدان بة دةستوور ياني خؤفرؤشي و رةتكردنةوةي ياني شؤرشطصري .

 ئصستا ثرسيار ئةوةية كة بؤضي رةتكردنةوةي دةستوور باوي هةية لة ناو بةشصك لة نووسةران كة هةندصكيان ثلةيةكي ئةكاديمي بالآشيان هةية ؟

زؤربةي ئةم نووسةر و خةلَكانة هةميشة هةولَدةدةن مةسةلة و باروودؤخة  ئالَؤزةكان بة سادةيي ضاولصبكةن . ئةمانة خةريكي سواربووني ئةسثي خةونةكاني طةلي كوردستانن و لة جياتي بينيني رِاستي بارودؤخي كوردستان و هاوسةنطي هصزةكان و بةرذةوةندي لايةنة جؤراوجؤرةكاني خؤمالَي و ئيقليمي و جيهاني لة ثرؤسةي نووسينةوةي دةستووردا ئةوا ضاويلكةكةيان تةنها ئةو شتانة دةبينص كة خؤزطة و خةيالَيان دةيخوازص  . لة رِاستيدا نةبووني زةمينةيةكي رِؤشةنبيري رةخنةطرانة لة كوردستان ئةم توصذة لة نووسةراني بةرهةم هصناوة كة ثصيان واية سةربةخؤيي كوردستان  لة رصطةي هات و هاوار و رةتكردنةوةي ثرِؤذة مومكنةكان بةدةست دةهصنرص

         دةبص بصلَم كة هةموو دةستوورصكي ديموكرات و ئينساني ، وةك هةر شتصكي تري شارستاني ،  بةرهةمي مصشك و بيركردنةوةي مرؤظة . دةستوور سةركةوتووترين و ثصشكةوتووترين ثةيمانة كة مرؤظ تا ئصستا ثصطةيشتووة بؤ بةرصوةبرن و داناني بنضينةي قانونةكاني دةولةت و دياريكردني شصوةي حكومةتي نيشتماني . بة واتايةكي تر دةستوورصكي ديموكراسي ئامرازصكة كة سنووري هةموو لايةنةكان دياري دةكا و تيادا كةرامةت و ئازادي مرؤظ دةثارصزص . دةستوورصكي تةواو ديموكراسي و ئينساني لة هيض ولآتصكدا سةرةتا بصكةموكورِي دانةنراوة بةلَكو هةميشة بةرهةمي خةبات و قورباني زؤر بووة لة رووي كؤمةلآيةتي و ئابووري و سياسيةوة . لة هةمان كاتدا دةستوور كتابصكي خوايي نيية كة نةتوانرص ئالَطؤري تصدا بكرص بةلَكو هةر كؤمةلَطايةك لةوانةش كوردستان و عصراق  دةتوانن لة داهاتوودا طورِانكاري لة دةستووردا بكةن بة طوصرةي بارودؤخة مةوزوعي و مصذوويةكانةوة .

بؤية من ثصمواية تةنها كاتصك ئةو ثيلميكةي لةسةر سايتة كوردييةكان سةبارةت بة دةستوور دةتوانص ئةنجامصكي باشي لصبكةوصتةوة بةجؤرصك كة بتوانص لة مةيداني عةمةليدا كاريطةريةكي ئةوتؤي ، ض لةسةر طةشةثصداني دةستوور ض لةسةر رِةتكردنةوةي دةستوور , هةبص ، ئةطةر لة مشتومرِي يؤتوثيانة رزطاري ببص .

 

                                               ـ درصذةي هةية ـ