سةركةوتني نارِةزايةتي ية جةماوةريةكاني كوردستان، لةطرةوي ضيداية؟

   

            عبداللة مةحمود

abdulla.mahmud@gmail.com

        

 

 نارِةزايةتي جةماوةري لةكوردستاندا، بةدذي تالآني و دزي، بةدذي طةندةلَي ئيداري و فةسادي ئابوريدا، بةدذي تيرؤري ئابوري كؤمةلَطادا، قولَب ئةدات. خؤثيشاندانةكاني خويَندكاراني زانكؤي سليَماني، مانطرتنء خؤثيشانداني مامؤستايان، خوثيشانداني خةلَكي رِانية و ثاشان كةلار، هةلَضوني ئةو قولَثي نارةزايةتية بوو. ئيَستاش خؤئامادةكردني خةلَكي شاري سليَماني و شويَنةكاني تري كوردستانء ثيَكهاتني ضةندين رِيَكخراوي جؤراوجؤرء هةلَسورانيان لة ذيَرناوي "كؤمةلَةي طؤران""ليذنةي هاريكاري""كؤمةلَةي بةمةدةنيكردن""دةستةي داكؤكيكردن لة خواستةكاني خةلَك"........تاد، هةمويان بةمةبةستي سازداني خؤثيشانداني جةماوةريء رابةريكردني ئةم نارةزايةتية جةماوةريانة، بةدذي ئةو دزي و رِاو رِوتة ئاشكرايةي ئةوسةرةكةي ديارنية،  ثيَكهاتون و ثيَكدين.

            ديارة دزي و فةسادي ئيداري دياردةيةكي نيزامي زالَمانةي سةرمايةدارية، كةم دةولَةت ء ولآت لةدنيادا هةية، فةسادو طةندةلَي ئيداري تيَدا نةبيَت، بةلآم ئةوةي كة كوردستان لةو كؤمةلَطايانة جيا ئةكاتةوة بةجيا لة ثةيوةندي زالَمانةي نيَوان ئينسانةكان و طةورةبووني قلَشتي نيَوان نةداران و داراكان، بووني تايبةتمةنديةكي ترة، كة لةدنيادا بيَ ويَنةية.

كؤمةلَطاي كوردستان، تائيَستا كؤمةلَطايةكي بيَسةرةوبةرةو بيَناسنامةي وولآتية، تائيَستا كؤمةلَطايةكي سةرطةردانء بيَدةولَةتء بيَ ياساية، شتيَك لةوكؤمةلَطايةدا بةناوي حكومةت و دةولَةت وةياسا بوني ني ية، ئةوةي كةبة ناوي حكومةت"دووحكومةت" ئةوةي كةبة ناوي ياسا"ضةند ياسا" قوتكراونةتةوة، هيض نين جطة لة بارةطاو ياساي حزبي، كة سةرثؤشي ئيدارةو حكومةتيان ثيَدادراوة.

          لةكوردستان دةسةلآت ميليشيايي ية، تايبةتمةنديةكي دةسةلآتي ميليشيايش، لةلايةكةوة كيَشمةكيَشي نةبراوةية لةسةر قةلَةمرِةوةي دةسةلآت، لةلايةكي تريشةوة قؤرغكردني داهاتي جغرافياي ذيَردةسةلآتيانة. لة ذيَرسايةي دةسةلآتي ميليشيايدا سةرمايةدار خودي رةئيس و ئةقوامي ميليشياكانن، كةس لةدةرةوةي دةسةلآتي ميليشياييدا ناتواني سةرمايةداربيَت، ئةوةي ئيَستا لة كوردستان ئةطوزةريَت، لة واقيعدا فةسادي ئيداري و طةندةلَي حكومةت نية، ضونكة نةحكومةتيَك لة ئارادايةو نةئيدارةيةكي ياسايي كؤمةلَطا. ئةوةي لة كوردستان ئةطوزةريَت، دزين و بةتالآنبردني داهاتي هةموو خةلَكة لة لايةن دةسةلآتي دووميليشاي ضةكدار، ئةمة نزيك بة ثانزة سالَة مافياكاني ميليشيا، قؤرغي هةموو شتيَكي ئةم كؤمةلَطايةيان كردووة، هةموو خزمةتطوزاريةكي تةرفيهي و تةندروستي، خويَندن و ثةروةردة، سةفرةو سياحةت، خانوبةرةو ثيَداويستيةكاني، ئاووكارةبا، ريَطاوبان، .......هةمووي يان راستةوخؤ دةسةلآت يان كةساني سةر بةو ليَ ي بةهرةمةندن. و هةركةسيَك لةدةرةوةي ئةم دووميليشياية خاوةني سةروةتبيَت، يان دةكةويتة بةرهةشةو يان دةبيَ سةرمايةكةي بكات بة بةشيَك لة ثرؤذةي سةرماية طورزاري دةسةلآتي ميليشيايي.

ئيَستا ئيتر باسي دزي و تالآني لةلايةن خةلَكةوة هةرقسةو باس نية، خةلَك هاتونةتة سةرجادةو خؤثيشاندان ئةكةن و دةسةلآتيش بة هةرةشة و سةركوت و زيندان، طوللة وةلآمدةداتةوةو داويةتةوة. هاوكاتيش رادةي دزي و تالآنيةكة بة ئةندازةيةكة كة دةسةلآتيش نةك بؤ سنوربؤدانان بةو دزي و تالآنية، بةلَكو بةمةبةستي خامؤشكردنةوةي نارِةزايةتي هةموو رِؤذة، دةلَيَن رِاستة دزي و فةسادي هةية، و ثاكسازي ئةكةين، ئالَؤطؤر لة ثؤستةكاندا بةديديَنين و ليذنةي تايبةت بؤ بةدواداضوني خواستةكاني خةلَك ثيَكدةهيَنين!!

ض بيَشةرميةكة؟ خواستةكاني خةلَك وةكو مانط رِؤشنن، كوا ئاوو كارةبا؟كوا شويَني نيشتةجي بون؟ كوا خزمةتطوزاري؟ كوا رِيَطاو بان؟ كوا ئازادي رِادةربرين و خؤثيشاندان و مانطرتن و ئازادي هةلَسوراني سياسي؟ كوا خويَندن و ثةروةردة؟ كوا مافي ذنان و لاوان؟ كوا مافةكاني منالآن؟ كوا خزمةتي خانةنشينان؟ كوا ياسا؟ كوا حكومةت؟ كوا ليَثرسينةوة لةو مافيايانةي تيرؤري ئابوري كومةلَطايان كرد؟ ئةو مافيايانة كيَن؟ كيَ ليذنةي ليَثرسينةوة دةبيَ  ثيَكبيَنيَت ؟ ودةبيَ كيَ باجي دزي و تالآني بداتةوة؟ جةلاد يان قورباني؟.......

       دزي و تالآني تايبةت نية، بةضةند فةرمانبةري فلان دائيرةو كارطة، ويان ناوةندي وةكو خةستةخانةو كارةبا...... لةنيَو ئةو دةزطاو دائيرانةدا ئةطةر واستةكردن و بريَك دزيكردن هةية، ئةوة فةساد و طةندةلَي ية، بةلآم باس باسي فةسادو طةندةلَي نية، خؤثيشاندانةكاني خةلَكيش ئةطةر بةروكةش دذي ئةمانةية، بةلآم لة بنةرةتدا دذي لوشداني هةموو سةروةتي كؤمةلَطاية لةلايةن دزة زةبةلاحةكاني دةسةلآتي ميليشيايي. وةخةلَك هةموويان ئةناسيَت، وةدةزانن، تةلارة قةدبلَندةكانيان، تةنها هي ئارةقةي ناوضةواني كريكاران و كارمةندان نية، كةلَةكردني مليونان دؤلار، هي كاروكاسبي و خستنةطةري سةرماية نية لة بازاري ئازاددا، رِيزيَك كؤمثانياي زةبةلاح، بةرهةمي تيَكشكاندني كؤمثانية بضوكةكان نية، دةرزةنيَك سةيارةي دوامؤديل و بةنزينخانة، بةرهةمي ئارةق رِشتن نية، ريَطاوبان دروستكردن بؤ بةردةم مالَة بةرثرسةكان، ثرؤسةي جادةسازي كؤمةلَطا نية، ثرِكردني بانقةكاني ئةوروثا لة دولارو يؤرو، بةرئةنجامي ثارة طؤرِينةوة و خستةنةطةري سةرمايةي مالي نية، نا ئةمانة دزي ئاشكراي ئةو داهاتةن كة بةدزين و ئاوديوكردني ممتةلةكاتي كؤمةلَطا لةدواي راثةريني 1991وة دةستي ثيَكرد، بةدزيني داهاتي نةوت بةرامبةر بةخؤراك و داهاتي برِياري 986 دريَذة ثةيداكرد، و بةدواي روخاندني بةعسيشدا بة دزيني ئةو داهاتةي بؤ ئاوةدانكردنةوةي كوردستان تةرخان كراوة، ثيَكهاتووة. بؤيةش هةر بةرثرسي حزبةدةسةلاتدارةكان بونة خاوةني هةموو ئةم سةروةتة خةيالَي ية، ضونكة بةرثرسي دةسةلآتي ميليشايي بوون، هةن. هةركام لةو بةثرسانة ئةطةر لةناو حكومةت و دةولَةتيَكدا ثؤستييان ببووياية، خاوةني ئةم سةرماية خةيالَية نةئةبون، يان ئةطةر رةئيسي حزب و هةلَسوراوي سياسي ئؤثؤزيسيؤن بوناية، ديسان نةياندةتواني ببنةخاوةني ئةو دةرياية لة ثارةو ئيمكانيات. 

         لةهةر شويَنكي دنيا، ئةطةر دةولَةت و حكومةت هةبيَت، و بؤني مةدةنيةتي ليَبيَت، ئةطةر دزيش هةبيَت "كة هةية" ليَثرسينةوةش بؤ ئةو دزي ية هةية، كة طةندةلَي هةبيَت" كةهةية" ديسان ثرسينةوةش هةية، وةكةم نين ئةو حزب و سةرؤك و بةرثرسانةي لةئاكامي ليَثرسينةوة لة دزي و فةساديان، لةسةركار لابران، يان ئيستيقالةيان ثيَدراوة و سةروةتةكةيان ليَسةنراوةتةوة.

تةنانةت ئةطةر حكومةت و دةولَةتيَك كؤنةثةرست و عةسكةرتاريش بوبيَت، بةوهؤيةوة دةولَةت و حكومةت، تا رِادةيةك ياسا و تةعوداتي سياسي هةية، سنوريك بؤ دزي و لوشداني سةروةتي كؤمةلَطا دانراوة، لة كوردستاندا ضونكة هيض كام لةوانة نين، نة ليَثرسينةوةيةك هةية و نة تةعةهوداتيَكي سياسي وياسايي. دةسةلآتي ميليشيايةك كةلةكوردستان هةية، تاسةرمؤخ كؤنةثةرست و سةركوتكةرة، مةبدةئي هةموو داهات هي خؤمة، بةشي خةلَكيش هي خؤمة، ئةوةي بشلَيَت" نا" دةلَيَن ئةوة دذي ئةزموني كةم ويَنةي ديموكراسي ية!.

هؤكارةكاني سةرهةلَداني بزوتنةوةي نارةزايةتي جةماوةري لةكوردستان

لةوكاتةوةي نارِةزايةتي جةماوةري بةشيَوةيةكي بةرجةستة دةستي ثيَكردوةو بؤتة طوشار لةسةر دةسةلآت، باسي ئةو هؤكارانةي كة بونةتة سةرهةلَداني ئةم خؤثيشاندانانة ليَرةو لةوي دةكريَت، منيش بةثيَويستي دةزانم سةرةكي ترين ئةوهؤكارانة باس بكةم.

هؤكاري ئةوةي دواي نزيك بة 15 سالَ تازة بةتازة رِادةي نارةزايةتي خةلَك بةئاستي خؤثيشانداني جةماوةري طةيشتووة،  يةكةم: ئاسةواري ئابلؤقةي كةمةرشكيني ئابوري لةسةر خةلَك تارِادةيكي زؤر لاضووة، ئةمة واي كردووة، كة لة لايةكةوة خةلَك بوذانةوةيةك بة خؤيةوة ببينيَت، و بةوثيَ يةش تةوةقوعاتي خةباتكارانةي خةلَك بةرةو سةر بضيَت، ئةطةر ثيَشتر و لةئاكامي طةمارؤي ئابوري خةلَك برِستي ليَبرِابوو، مانةوةي فيزكي ببوو بةئاواتي خةلَك، بة لاضوني ئةم كابوسة، نةك مانةوةي فيزيكي بةلَكو ذياني باشترو دةسترِاطةيشتن بة ثيَداويستي ءخؤشطوزةرانيء بةهرةمةندبوون لة ئيمكاناتي كؤمةلَطا، و زانستي سةردةم، بؤتة خواستيَكي هةرئةمرؤيي، ئةمةش لةقةدوقيافةي دةسةلآتي ميليشياي ناوةشيَتةوة، بيَت و ئةم خواستانة بؤ خةلَك فةراهةم بكات.

2: نةماني بةعس وةكو ديَوةزمةيةك هؤيةكي تريةتي، تابةرلةكةوتني ئةم رذيمة، هةميشة ئةحزابي قةومي كورد، بةعسي درندةيان ثيشاني خةلَك ئةدا، بةكةوتني ئةم رِذيَمة ئةو بيانووة بةدةست ئةحزابي قةومي كوردةوة نةماوة، تا نارِةزايةتي خةلَكي كوردستاني ثيَ بترسيَنن و بلَيَن جاري هةرةشةمان لةسةرة. ئيَستا ئيتر زياتر لةدوو سالَة بةعس نةماوة، بةلآم طويَنةدان بة ثيَداويستيةكاني خةلَك و فةرهودي كؤمةلَطا، لوشداني داهاتةكان بةئاشكرا، لةثالَ سةركوت و بيَمافيدا، برِستي لةخةلَك برِيووةو خةلَك ئامادةني ية ضيتر تةحةمولي ئةم وةزعيةتة بكات.

3- هاوكات بةدواي كةوتني بةعسدا، ئيمكانياتيَك كة لةذيَرناوي ئاوةدانكردنةوةي كوردستان لة لايةك و بةشة داهاتي ئةم هةريَمة كة دةهيَنريتةكوردستان بيَ سابيقةية، ئةو هةموو داهاتةش ديسان لةلايةن ئةحزابي قةومي كوردةوة لوش ئةدريَت، لةبري ئةوةي بدريَت بةخةلَك و سةرفي ئاوةدانكردنةوة بكريت.

هةموو ئةمانة وايان كردووة، كة خةلَك بيَنة مةيدان، بةمةبةستي سنوردانان بؤ ئةم دزي و تالاني يةي كةهةية، وةهاوكات بؤ ئةوةي بةهرةمةندبن لةبةشيَك لةو داهاتةي كة هي خؤيانة.

سةركةوتني ئةم خؤثيشاندان و نارةزايةتي ية جةماوةريانة لة طرةوي ضيداية؟

هيض شتيَك لةوة بةرهةقتر نية، خةلَك بيَتة مةيدان و داواي ئاو وكارةبا، داواي ريَطاوبان و سوتةمةني، داواي كريَ ي زياترو كار يان بيمةي بيكاري، دواي خزمةتطوزاري كؤمةلآيةتي و تةندروستي و تةرفيهي، داواي ئازادي سياسي و بيروبارةرو مانطرتن و خؤثيشاندان، داواي ياساوريساي ثيَشكةوتوانةو متةمةدينانة،.........تاد،بكات.

           خواستي خؤثيشاندان و مانطرتنةكاني تائيَستاش لةوانة زياتر نةبووة، بةلآم دةسةلآتي سياسي جطة لة ئيعتراف بةطةندةلَي و فةسادي ئيداري، وةجطة لةوةعدةو بةلَيَني درؤ بةكردةوة هيضي نةكردووة، جطة لةبةردةوامي فةسادي و طةندةلَي، ئاشي دزيني بة ليَشاو و لوشداني داهاتي كؤمةلَطا هةر دةطةريَ، هاوكات ناوناتؤرةي وةكو ئاذاوةطيَري و دةستي دوذمناني ديموكراسي، لةثالَ سةركوت و زينداني و هةرةشةكردن، طةرمترة.

          ئةطةر برِياربيَت ئةو خؤثيشاندانة جةماوةريانةبة شويَنيَك بطةن، ئةطةر برِيار بيَت دةسةلآت مل بدات بةخواستةكاني خةلَك، ريَطا تةنها ثةرةدانة بةخةبات و نارِةزايةتيةكان، تةنها بةندة بةيةكطرتووي يةكثارضةيي، بةندة بةسةراسةري بونةوةي نارةزايةتةيةكان، وة بةندة بة هيَنانةطؤري دروشمء خواستي رؤشن، ئةمةش بةبيَ كؤبونةوة جةماوةريةكان لة كارطةوناوةندةكان، لةطةرةك و دائيرةكان، و بةبيَ هةلَبذاردني نويَنةراني واقعي هةركام لةو كارطةو ناوةندو طةرةك و دائيرانة، ناكريَت، بؤية دةبيَت شويَني كارو ذياني خةلَكي ببيَتة مةيداني وةرِيَخستني كؤبونةوة طشتي يةكان، هةلَبذاردني نويَنةران، وةدياري كردني دروشم و داخوازية هاوبةشةكان و ليَكطريَداني ئةم داخوازيء دروشمانةو سةراسةري كردنةوةي لةسةراسةري كوردستاندا، بؤنمونة دةبيَ دةستةي داكؤكيكردن لة داخوازيةكاني جةماوةر، لةنويَنةراني هةلَبذيَردراوي هةموو شارو شارؤضكةكان ثيَك بيَت، و مانطرتن و خؤثيشانداني سةراسةري وةرَي بخةن، تا بة هيَزي طةوةترو عةزيمترةوة، طؤشار بخةنة سةر دةسةلآت.

خؤثيشانداني ليَرة لةويَ بؤداخوازي هاوبةشء سةراسةري، ناتواني سةركةوتني طةورة مسؤطةربكات، ناتوانيَ ببيَتة طوشاري طةورةو كاريطةري جدي، بؤية يةكيَك لةو ئةركانةي كةدةبيَ رِابةراني بزوتنةوةي نارةزايةتي جةماوةري لة شارةكاني كوردستان دةستي بؤ ببةن، ثيَكهيَناني دةستةي رابةريكردني و رِيَكخستني نارةزايةتيةكانة لة رِيَطاي هةلَبذاردني نويَنةراني هةموو شارو شارؤضكةكانةوة، تا بةيةكةوة نةخشةي داسةثاندني خواستةكان دابنيَن، و بزوتنةوةي جةماوةري طةورةي بؤ وةرِي بخةن.

وةلةهةنطاوي يةكةمدا دةبيَ داخوازي:

1-      بةرةسمي ناسيني مانطرتن و خؤثيشاندان و ئازادي سياسي ...........بةرةسمي بناسريَت.

2-      لةزوترين كاتدا كيَشةي ئاوكارةباو سوتةمةني، و ريَطاوبان ضارةسةر بكريَت.

3-      دةبيَ بةشة داهاتي خةلَكي كوردستان تةسليم بة نويَنةراني هةلَبذيَردراوي خةلَكي كوردستان بكريَن.

4-      دةبيَ ئاماري داهات و سةرفياتي 15 سالَي رابردوي كوردستان، بخريَتة بةردةم خةلَكي كوردستان.

5-      دةبيَ ليذنةي هةلَبذيَردراوي خةلَك ضاوديَري ئةو ثرؤذانة بكات، كة ئيَستا كاريان تيادةكريَت.

6-      دةبيَ سةرضاوةي سةروةتي بةرثرسةكاني هةردوو حزب، ئاشكرا بكريَت، و بخريَتة بةردةم ليَكؤلينةوةي ياسايي يةوة.

7-       

ئةمانة ئةو داخوازية سةرةتايانةن كة دةبيَ بةدةستةوة بطيريَن.

مةسةلةيةكي طرنطتر كةدةبيَت بةرةي راديكالَء ثيَشكةوتنخوازي كؤمةلَطاي كوردستان فةرامؤشي نةكةن ئةوةية، كة ضاوةرواني لةدةسةلآتي ميليشيايي بةوةي دةست لةتالآني و لوشداني داهاتي كؤمةلَطا هةلَبطريَت، شتيَكي ناضاوةروانكراوة، بةتايبةت كةدةست بةسةراطرتني داهات و لوشداني ساماني كؤمةلَطا يةكيَك لة تايبةتمةنديةكاني دةسةلآتي ميليشيايي ية. بؤية ئةطةر خؤثيشاندان لةدذي طةندةلَي و فةسادي ئيداري كة مةسةلةيةكة، ئةبيَ جيابكريَتةوة لة دزيني ئاشكراي مافيايي و لوشدان و تيرؤركردني داهاتي كؤمةلَطا.          بؤية ئةطةر خؤثيشاندانء نارِةزايةتي جةماوةري لةدذي فةسادي ئيداري و طةندةلَي مةسةلةيةكي جدي يةو لة زؤر شويَني دنياش هةية، دةبيَ لةدذي لةمةيداندا بين، بةهةمان ئةندازة زياتريش مةسةلةي كؤتاييهيَنان بةدةسةلآتي ميليشيايي مةسةلةيةكي طرنطة و ئةم شيَوة دةسةلآتة ويَنةي نيةو سةردةمي بةسة رضووة و دةبيَ برِوات.

            لةكوردستان دةبيَ ناسنامةي هاولآتي بوون بؤ خةلَكةكةي بطيَردريَتةوة، دةبيَ ئةم خةلَكة خؤيان نةك كةسي تر، بةخةباتي خؤيان، برِيارلةسةر ئايندةي سياسي خؤيان بدةن، كة دةيانةوي لة عيَراقدا بميَنةوةو ببنةوة بةبةشيَك لة عيَراقي قةومي و عةربي، يان جياببنةوةو دةولَةتيَكي سةربةخؤ ثيَكبهيَنن، كة خاوةني ناسنامةي جغرافي لة نةخشةي دنيادا، ناسنامةي هاولآتيبوون، بيَت. ئةوة ئةو ريَطايةية كة بة ثيَكهيَناني دةولَةتيَكي سكولاري غةيرة قةومي دةتوانن هةم خؤيان لةدةست بةزؤرلكاندنةوةي كوردستان بة عيَراقةوة رزطار بكةن و هةم كؤتايي بةدةسةلآتي ميليشايي بهيَنن، كة دزي و لوشداني داهات، كة شةرِي ناوخؤيي و خؤشخزمةتي بة بةرةي كؤنةثةرستي، فةلسةفةي بون و مانةوةيةتي.      

27-9-2005